Özet:

İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı, OsmanlıTürk Müziği Araştırma Grubu OTMAG olarak, Ali Rifat Çağatay 1869-1935 ’ın özel arşivinden bazıyazmalar üzerinde çalışmamız sonucu ortaya muhteşem bir envanter çıktı. Bu yazmalarda çağının pek çok bestekârının eserleri birinci elden tespit edilmiştir. Bunlar arasında Çağatay’ın da 60 kadar bestesi mevcuttur. Bu bestelerin söz tespiti, vezin ve açıklamalarıbenim payıma düştü. Klasik musikimizin ustalarıgüfte olarak, yine içerisinde vezinleri, ses ahengi, kafiyeleri, redifleri ile bir ritim, bir müzik barındıran şiirleri seçmişlerdir. Bu bakımdan güfteler de şarkılar için son derece önemli ve üzerinde durulmaya değer söz varlıklarıdır. Çalışmamızda Ali Rifat Çağatay’ın bestelediği güftelerin yazarları, vezinleri, bunlara uygun olarak kullanılan makam ve usuller üzerinde duruldu. Daha önce Cinuçen Tanrıkorur’un yaptığıaraştırma ile Çağatay’ın tercih ettiği vezin ve usuller karşılaştırıldı. Farklıolanlar belirtildi. Şarkıların şairleri araştırıldı, doğum ve ölüm tarihleri belirlendi. Edebiyat dönemlerine göre sınıflandıve bir edebî gruba ait olmayanlar ayrıca belirtildi. Ali Rifat Çağatay’ın bestekârlık hayatı, güftelerden hareketle klasik ve modern dönem olmak üzere iki devreye ayrılır. Birinci devrede Fuzuli, Neylî, Mihrî, Şeyhülislam Yahya gibi klasik dönem şairlerinden, ikinci dönemde ise daha güncel ve toplumsal konulara yönelmişMehmet Akif, Süleyman Nazif, Orhan Seyfi, Nazım Hikmet gibi şairlerden güfteler almıştır. Bilindiği üzere güftelerin anlamlarıgerek icracılar, gerekse dinleyiciler için son derece önemlidir. Bu itibarla burada aşağıda sunulan Çağatay’ın bestelediği güfteler de açıklandı. a Kıl sabâ gönlüm perîşân olduğum cânana arz Fuzulî b Anlayan yok nâr-ıaşkın şiddet-i buhrânını Samih Rifat c Dâussıla Süleyman Nazif d Ordunun Duası Mehmet Akif e Zâr oludu gönül nazra-i sûzişeserinden Ali Rıfat Çağatay f Gördüm yine bir âfet-i nâdîde edâyı Enderunlu Vasıf g Bana bak hey avanak Nazım Hikmet Çağatay’ın; “Bülbül, Dâüssıla gibi uzun şiir besteleri; marşları, “Köse İmam” opereti, Ud Triosu üç ud bestesi gibi, Batıtarzıbesteleri çağdaşlarına göre önemli yeniliklerdir. Batı’dan getirdiği bir başka yenilik de bazı şarkılarına Ana Türküsü, Bülbül, Dâüssıla, Kâğıthane Havası, Kız Türküsü, Yadigâr gibi özel isimler vermesidir.

Anahtar Kelimeler: