Abstract:

Toplum hayatının belli bir düzen ve uyum içinde sürdürülebilmesi için bireyin uymak zorunda olduğu birtakım değerler ve kurallar vardır. Bu değerler ve kurallar arasında iyiyi ve kötüyü bilme, iyiliğe yönelme, kötülükten uzak durma yer almakta; bunların bireye öğretilmesi ve zaman zaman da hatırlatılması gerekmektedir. Bu noktada mit, masal, efsane gibi geleneksel anlatıların yanında, atasözlerinin de önemli bir işleve sahip olduğu görülmektedir. Bu nedenle de toplumun duyuş, düşünüş ve anlayışının birer sembolik görüntüleri niteliğinde olan, kültürel örüntüleri ve davranış kalıplarını yansıtmada referans kabul ettiğimiz atasözleri, Kazan-Tatar Türklerinin geleneksel dünya görüşünde iyi ve kötü anlayışını tespit ederken çıkış noktasını oluşturmuştur. Çalışmada; Kazan-Tatar Türklerinin geleneksel dünya görüşünde iyi/lik ve kötü/lük anlayışı; iyilik ve kötülük algısı, iyiliğin ve kötülüğün kaynağı, benzer ve farklı yanları, iyi ve kötü insanın özellikleri, iyi veya kötü olmanın sonuçları atasözlerinden yola çıkılarak örnek metinler eşliğinde tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın materyalini, Nekıy İsenbet’in Tatar Halık Mekalleri (Tatar Halkının Atasözleri) adlı üç ciltten oluşan serinin üçüncü cildinde yer alan iyi ve kötü ile ilgili 145 atasözü oluşturmuştur. Yapılan incelemelerde atasözlerinin, Kazan-Tatar Türklerinin geleneksel dünya görüşünün ve halk felsefesinin özünü oluşturduğu; halk düşüncesindeki iyi ve kötü algısı ile ilgili olarak sosyokültürel değerleri ve normlar sistemini yansıtmada belirgin kodlar taşıdığı; bu bilgileri kuşaktan kuşağa aktarmada öğretici, iyiyi ve kötüyü ayırt ederek bireyin tutum ve davranışına yön vermesi noktasında yönlendirici, işaret ettiği yaşam felsefesi ile de iyiye, doğruya ve güzele teşvik edici bir işleve sahip olduğu görülmüştür.

Keywords: