Abstract:

Türkçe ve Farsçada nezaket stratejilerine ait iltifatlar, iyi dilekler ve saygı gösterme ifadeleri bu araştırmanın konusudur. Penelope Brown ve Stephen C. Levinson'un modeline göre nezaket kuramının temelinde Erving Goffman'ın teorisinden alınmış olan itibar kavramı („face“) bulunur. İki boyutu olan itibar, belirli bir etkileşim sırasında başka bir bireyin kendisine verdiği bir imajdır ve bir maske gibidir. Birinci boyutu, olumlu itibar („positive face“) olup kişinin toplum tarafından, en azından bazı bireyleri tarafından onaylanma, hoşlanma, kabul görme ve onlarla sosyal ilişki kurma isteğidir. İkinci boyutu ise olumsuz itibar („negative face“) olup bir kişinin itibarının tutmayacağı bir eyleme zorlanmaması, güç duruma sokulmaması, özerk olma, saygı gösterme isteğidir. Söz konusu teoriye göre bir toplumun üyesi olarak her kişi diğer kişinin itibarını korumaya çalışmaktadır. Konuşmacılar, dinleyicilerin sosyal statü farklılıklarına ve kültür baskısına uygun bir nezaket stratejisi seçmektedirler. Ayrıca uygun nezaket stratejisinin seçilmesi itibarın boyutuna da bağlıdır. Buna göre şu dört nezaket stratejisi („politeness strategies“) mevcuttur: olumlu nezaket stratejileri („positive politeness strategies), olumsuz nezaket stratejileri („negative politeness strategies“), dolaysız („bald on record“) ve dolaylı, „kaçınmacı“ („off record“) nezaket stratejileri. Olumlu nezaket stratejileri konuşmacı ile dinleyici arasındaki işbirliğini ve yakınlığı vurgulayarak dayanışma ve uyumu sağlar. Olumsuz nezaket stratejileri ise dinleyici üzerindeki dayatmaları en aza indirirken saygı göstermeyi içerir, dinleyiciyle aralarındaki mesafeyi vurgular. İltifatlar ve iyi dilekler olumlu nezaket stratejilerinin en iyi temsilleridir. Çünkü bu ifadeleri kullanarak konuşanlar dinleyenlere onaylama ve sempati, onların isteklerini, ilgi alanlarını fark ettiklerini göstermektedir. İki farklı dil ailesinden gelen Türkçe ve Farsçada iltifatlar, iyi dilekler ve saygı göstermenin dağılımı ve onları oluşturan dilsel araçlar bu araştırmanın odak noktasıdır. Onların gerçekleştirilmesinde görülen bazı farklılıklara rağmen ilginç benzerlikler de dikkat çekmektedir. Diğer taraftan iki söz konusu dilin birisinde bulunan bazı iyi dileklerin diğer dile uygun çevirisini bulmanın mümkün olmadığı da görülebilir. Sonuçta bu tür araştırmalar yalnız diğer dilleri değil, diğer kültürleri anlamakta da yardımcı olabilir.

Keywords: