Abstract:

Yay ve çember çizmeye yarayan bir alet olan pergel, Divan şiirinde bu kullanıma uygun olarak değişik alanlarda şairlerin hayal dünyasında yer almaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir: Pergel, özellikle felekle ilgili kullanımda, dikkat çekici boyutta bulunmaktadır. Divan şiirinde sıkça geçen felek ile genelde kastedilen gökyüzüdür. Dünya kâinatın merkezidir. Dokuz kat felek de soğan zarı gibi dünyayı çevrelemektedir. İşte bu aşamada pergel felek ilişkisi ortaya çıkmaktadır. Çünkü daireler çizmeye yarayan pergel, burada felek pergeli olarak görülmektedir. Harflerin altında veya üstünde bulunan nokta, tasavvufi düşüncede hakiki birlik olarak tanımlanmaktadır. Bu haliyle varlığın, çokluğun aslı olarak düşünülmektedir. Pergelin noktası ise bazen gönül, bazen de Kâbe olmaktadır. Nokta söz konusu olduğunda sevgilinin güzellik unsurlarından ağız ve ben de bu konunun içinde yer almaktadır. Aynı zamanda Divan şairi Pergelin sabit ayağı gibi bir sevgili bulamamaktan yakınmaktadır. Dünya nasıl ki kâinatın merkezi ise pergelin merkezinden yola çıkılarak, şairlerin kaynağı olan İstanbul, merkez olarak gösterilmektedir. Sevgilinin bulunduğu yer, âşıklar için çok önemlidir. Âşık pergel gibi sevgilinin mahallesini dolanıp durmaktadır. Bülbülün gagasının ya da âşığın boyunun pergele benzetildiği beyitlerle, Divan şiirinde az da olsa karşılaşılmaktadır. Pergel, gerçek kullanımına uygun olarak süsleme sanatına ait örneklerle de Divan şiirinde bulunmaktadır. Buradan hareketle bu makalede, tespit edilebildiği kadarıyla, pergelin Divan şairinin hayal dünyasındaki yeri altı başlık altında izlenilmeye çalışılacaktır.

Keywords: