Özet:

Kültür, bir milletin ortak yaşayışından doğan maddî ve manevî değerler bütünü, yaşam tarzıdır. İşte bu kültürel değerler içerisinde yer alan din, insanların ruhî yönünü besleyen, milleti bir arada tutan inanışlar manzumesi ve manevî değerdir. Toplumlara yol göstermek, onların bir arada yaşamalarına imkân sunmak için var olması gereken değerleri ortaya koyar. Başta Kur’an-ı Kerîm olmak üzere pek çok dinî eserler bu amaçla oluşmuş ve bu eserlerdeki dinî kaideleri, düşünce ve görüşleri yaymak için her dönemde mutasavvıflar yetişmiştir. Bu çalışmada Tarihî Türk lehçelerine ait eserler değerlendirilmiştir. Bu eserler şunlardır: Karahanlı Türkçesi dönemi eseri, Divân-ı Hikmet; Kıpçak Türkçesi dönemi eseri, Anonim Satır-Altı Kur’an Tercümesi; Çağatay Türkçesi dönemi eseri, Mahbûbu’l-Kulûb ve Eski Anadolu Türkçesi dönemi eseri, Yunus Emre Divânı’dır.Bu çalışmada bu eserlerde yer alan nefs, yetim, namaz, oruç algısı değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yetim algısı içerisinde, yetime yapılması gereken ve yapılmaması gereken muameleler ifade edilmiştir. Nefs algısı içerisinde, nefse muamele, nefsten şikâyet, nefsin insana verdiği zarar, nefse uyma gibi konular ele alınmıştır. Namaz ve oruç algısında, Allah’a ulaşma, kulun isteklerini elde etme, Allah’ın sevdiği kul olma, cehennemden uzaklaşma hususları vurgulanmıştır. Ayrıca bu çalışmada, insanların yaşamını kolaylaştıran, hoşgörüyü ve sevgiyi artıran, hem bu dünya hem de ahiret için kurtuluşa ermede önemli olan bu dinî değerlerin zaman içerisinde kaybolmadan her dönem eserlerinde yaşadığı ve yaşatıldığı gösterilmeye çalışılmıştır. Eserlerde yer alan diğer dinî konu ve kavramların incelenmesi, değerlendirilmesi ve tasavvufçuların görüş ve düşüncelerinin ifade edilmesi, Kur’an-ı Kerîm’de ifade edilen konuların daha kolay anlaşılmasını sağlayacak, kültürel değerin temel taşlarından biri olan dinin, hayat dini olduğu ve yaşamı kolaylaştırdığı görülecektir.

Anahtar Kelimeler: