Özet:

Bu çalışmada bir halk hikâyesi olan ve son dönem Osmanlı Türkçesi özelliklerini taşıyan Bî-Namaz Hikâyesindeki dini kelimelerin nitelikleri ve tarihî seyir içindeki değişmeleri art zamanlı olarak verildi ve terimler sınıflandırıldı. Son dönem Osmanlı toplum yapısında bir takım dini değerlere nasıl yaklaşıldığı, bu yaklaşımın tarih içinde ne gibi değişmeler geçirdiği, bunun dile ve sözcüklere yansımasının nasıl olduğu, belirginleşirken, aynı zamanda bugünkü terminolojinin geçmişi ortaya koyulmaya çalışıldı. Dini terimlerin geçmişleri ele alınırken, Türk dilinin tarihi devirlerindeki temel eserler incelendi. Bu eserler Karahanlı dönemi, Uygur dönemi, Harezm dönemi, Kıpçak sahası, 15. yüzyıl geçiş dönemi, Eski Anadolu dönemi, Osmanlı dönemi eserlerinden seçildi. Osmanlı son dönem eseri olan Bî-Namaz Hikâyesindeki dini terimler ile Türk dilinin tarihi dönemlerinden seçilen eserlerdeki dini terimler anlam ve yapı olarak karşılaştırıldı. Bu yapılırken karşılaştırmanın daha anlaşılır olması için eserlerdeki dini terimler, içinde yer aldıkları cümlelerle birlikte verildi. Cümle içindeki dini terimler şekil ve anlam bakımından daha kolay değerlendirildi. Değerlendirmelerde dini terimlerin bazen değişmeden devam ettiği bazen de şekil ve anlam olarak değişiklik gösterdiği görüldü. Dini terimlerin şekil ve anlam değerlendirmeleri, örnek cümlelerdeki terimlerin karşılaştırılmasından sonda çalışmada yer aldı. Bu şekil ve anlam değerlendirmesi her terim için ayrı ayrı yapıldı. Sonuç olarak bu çalışmada; Türklerin İslam dinine girdikleri ilk dönemden günümüze kadar dini terimlerin anlam ve şekil olarak hangi değişimleri geçirmiş olduklarını ortaya kondu.

Anahtar Kelimeler: