Özet:

Balasagunlu Yûsuf, Kutadgu Bilig'de dilinin bütün sosyal ve kültürel iletişim kodlarını yetkinlikle kullanarak, 11. yüzyıl Türk hükümdarlık kutunun öğretisini, Türk devlet erkânı, âdâbı ve usûlünü bütün incelikleriyle edebî-bediî bir mesaj hâlinde ilk dili Türkçe olanlar ile artık Türk kılığına girmiş olanlara vermiştir. Yûsuf ve eseri tarihsel diyalektolojinin zaman - mekân - konuşur bilgisini dakik olarak sunması bakımından bir yandan Türkçenin standartlaşma süreçlerinin daha iyi anlaşılması bir yandan da bize ulaşan nüshaları ile Türk dilinin hem Erken Orta hem de izleyen aşamalarındaki diyalektal türlenme akışının tanımlanabilmesi için birinci el kaynak değerindedir. Bütün Kutadgu Bilig yazmaları, ne yazıcıların kendi diyalektlerine bir tercüme ne de metnin dili ile yazıcının dilinin uzlaştırıldığı kısmî uyarlamalar değildirler. Her üç Kutadgu Bilig yazması da yazıcılarının metni hiç değiştirmeden olduğu gibi bir ayna kopyasını yapmaya çalıştıkları ayna kopyalardır. Ancak her üç metin arasında yazıcı müdahalelerinin sonuçları olarak görülen farklılıkların birleştikleri özellikler, yazmaların yazıcılarının diyalekti ile metnin kaynak diyalektinin aynı, fakat devamı olduğuna götürmektedir. Elbette Kutadgu Bilig yazmalarındaki yazıcı müdahalelerinin neler ve nerelerde olduğunu belirlemek, hem şecerevî hem de tarihsel diyalektoloji açısından bize aydınlatıcı bilgiler verecek, değişme süreçlerinin istikametlerini ve niteliklerini anlamamıza yardımcı olacaktır. Bu itibarla, eldeki yazı bu sorulara cevap arayacak bundan sonraki "Kutadgu Bilig II: Kutadgu Bilig'in metin türü ve tarihsel diyalektoloji için değeri" başlıklı incelemeye dair, eserin zaman - mekân - konuşur bilgilerini anlamak için yapılmış bir giriş olarak değerlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler: