Abstract:

Kuruluşundan itibaren Osmanlı Devleti’nin resmî din anlayışı, Sünnî İslam anlayışı çerçevesinde şekillenmiştir. Bu anlayış, Osmanlı topraklarında hâkim konumda Mâtürîdîlik ve Eş‘arîlik tarafından temsil edilmiştir. Osmanlıda Sünnî düşüncenin resmî din anlayışı olarak benimsenmesinde özellikle XV-XVI. yüzyıllarda yürütülen Şiî propagandası önemli rol oynamıştır. Bu yüzyıllar, Osmanlı resmî dinî ideolojisinin büyük değişim yaşadığı, bu ideolojiye karşı muhalif birtakım dinî hareketlerin ortaya çıktığı bir dönemdir. Sünnî düşünceye karşı çıkan bu tür muhalif hareketin başında ise Şiîlik propagandası yürüten Safevîler ile Anadolu’daki Kızılbaşlık hareketi gelmektedir. Devletin ve toplumun yapısı ve inancı için bir tehdit olarak görülen bu eğilimler karşısında Osmanlı Sultanları, devletin siyasî ve dinî yapısında merkezîleşme eğilimi içerisine girmişler, bilhassa yıkıcı Şiî faaliyetleri karşısında devletin resmî ideolojisi olan Sünnîliği pekiştirmeye ağırlık vermişlerdir. Bu bağlamda Osmanlı sultanları ve ulaması Sünnîliği muhafaza etmeye ve güçlendirmeye çalışmışlar, bu amaçla Ehl-i Sünnet dışı akımlara karşı siyasî ve ilmî düzeyde mücadele etmişlerdir. Bu durum Sünnîliğin daha da güçlenip devlet doktrini olarak öne çıkmasında önemli rol oynamıştır. Biz bu makalemizde yukarıda teorik zemini dikkate alarak Osmanlı Devleti’nde Sünnî düşüncenin benimsenmesi ve resmî ideoloji haline dönüşmesinde etkili olan faktörlerin yanı sıra Sünnî gelenek içinde Osmanlıda Eş‘arîliğin ön plana çıkması ve Mâtürîdîğin arka planda kalmasının temel sebeplerini tespit etmeye çalışacağız.  

Keywords: