Abstract:

Siyaset, hâkim olmak, işi idare etmek, düzene koymak, yönetmek anlamına gelmektedir. Siyaset olgusunun iktidar ve muhalefet olmak üzere iki temel unsuru vardır denebilir. Her iki yapı da hedefi, görüşleri doğrultusunda etkileyebildikleri insanları yönetmeyi planlarlar. Tabi olarak bir yerde “iktidar kuvveti” varsa, orada kuvvetin icraatlarından memnun olmayan ve bunun sonucu olarak bu uygulamalara alterna¬tifleri olan muhaliflerin de olması beklenir. Mevcut İktidarın idare anlayışına veya idare gücüne göre muhalefetin de vaziyeti tabii olarak değişecek, bazen yasal bazen de yasal olmayan zeminde faaliyet gösterecektir. Demokrasi veya cumhuriyet gibi idarelerde muhalefet önemsenirken, totaliter rejimlerde ise muhalefetin varlığı bile vatanın birliği için tehlike olarak nitelendirilmektedir. Yeni Osmanlılar, Batılı anlamda ilk muhalif hareket olarak düşünülebilir. Kendilerini çıkardıkları gazeteler ve basın vasıtasıyla ifade etmeye başlamışlardır. Osmanlıda ki Batı, İslam ve Türk unsuru, Yeni Osmanlıların düşüncelerinin yapılanmasında önemli etken olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nun uzun yıllar boyunca aksaksız sayılacak bir şekilde işleyen siyasal ve ekonomik sistemleri 16. ve 17. yüzyıllardan itibaren aksamaya başlayarak 18. Ve 19. yüzyıllarda neredeyse çökme noktasına geldi. Çağdaş döneme ait olan bu kavramsal çerçevenin 16. ve 18. yıllarda bir karşılığının olduğunu söylemek pek mümkün değildir. Osmanlı devlet yönetiminde şiddet içermeyen siyasî muhalefet erken dönemden itibaren vardır. 16. yüzyıldan itibaren siyasetname yazarları da yönetime karşı(padişah, sadrazam ve diğer bürokratlara) aykırı muhalif yazılar yazmışlardır. Tabi ki bütün gayeleri yönetimin kötüye giden yönlerini eleştirerek, daha iyi bir yönetimin olmasıdır. Aydınlar da devletin siyasi ve ekonomik yönden bunalımlı döneme girmesinden dolayı, bu duruma sessiz kalmayarak, durum tespiti yaparak, bu bunalımdan çıkmanın çareleri ve olması gerekenleri yazarak, yönetime karşı muhalefetlerini açıkça ortaya koymuşlardır. Aydınların siyasi muhalefet mücadelesi, bu günkü anlamda siyasi kimliğe dönüşmemişti. Bu çalışmada, Osmanlı tarihinin muhalefet geleneği içinde siyasetnamelerin yeri üzerinde durulacaktır. Siyasetname yazarları padişahların yönetime dair uygulama ve davranışlarına karşı on altıncı yüzyıldan itibaren aykırı yazılar yazmışlar, onları uyarmışlardır

Keywords: