Özet:

20. yüzyılın başlarında Kazan Türkleri arasında dikkat çekici eser ve fikirleriyle ortaya çıkan Musa Carullah Bigiyef, çileler ve sürgünler; zindanlar ve hicranlarla dolu hayatında pek çok eser telif etmiş ve hemen her eserinde Kur’an’a dair yeni bir şeyler söylemeye çalışmış, İslâm dünyasının içinde bulunduğu hâl-i pürmelâlden çıkış için Kur’an kaynaklı çözümler üretmenin gayreti içinde olmuştur. Onun fikirlerinin temelinde, geleneksel İslâmî ilimlerin usul ve kabullerini bir tarafa bırakarak Kur’an’ı yeniden anlamaya ve yorumlamaya çalışmanın yattığı görülmektedir. Ancak müfessirlerin, mütekellimlerin ve fakihlerin Kur’an âyetlerini anlama ve yorumlama yöntemlerini her fırsatta sert bir şekilde eleştiren Carullah’ın kendisinin somut ve tutarlı bir tefsir ve tevil yöntemi ortaya koymada pek başarılı olamadığı anlaşılmaktadır. Onun Kuran yorumları incelendiğinde, bütüncül bir bakış açısından ziyade parçacı bir yaklaşımı tercih ettiği; somut ve sınırları belli bir yöntem geliştirmek yerine konu odaklı çalışmalar ortaya koyduğu anlaşılmaktadır. Bu durumun doğal bir neticesi olarak da onun eserlerinde yöntemsel olarak bazı çelişkilerin ortaya çıktığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: