Özet:

Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılın ikinci yarısında Rusya’nın Panslavizm politikası sonucunda ortaya çıkan Balkan isyanlarını çözüme kavuşturmak ve bölgede sükûneti sağlamak için bir dizi düzenleme yaptı. Buna karşılık Rusya, bölgenin haklarını savunma bahanesiyle 24 Nisan 1877 tarihinde Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti. Savaş, Rumî Takvim’de 1293 yılına denk gelmesi sebebiyle, “93 Harbi” olarak adlandırıldı. Tuna ve Kafkasya Cephelerinde yaşanan 93 Harbi, Osmanlı Devleti’nin mağlûbiyeti ve 3 Mart 1878 tarihinde imzalanan Ayestefanos Antlaşması’yla sona erdi. Yapılan müzakereler ile Romanya, Sırbistan ve Karadağ’a bağımsızlık verildi. Osmanlı Devleti’nin söz konusu yerlerden çekilmesiyle gerek Balkanlar ve gerekse de Kafkasya’da meydana gelen otorite boşluğu bölgede yaşayan Müslüman nüfusun Rusya tarafından sistematik bir şekilde katledilmesine veya göçe zorlanmasına neden oldu. Dolayısyla 93 Harbi, -siyâsî ve askerî açıdan önemli sonuçlar doğurduğu gibi- kitlesel göçler bakımından da yeni bir dönemin başlangıcını teşkil etti. 93 Harbi ve akabinde Rus baskılarına dayanamayarak Anadolu’ya doğru göçe başlayan kafilelerin önemli bir güzergâhı ve bekleme noktası da devletin idare merkezi olan İstanbul idi. Bu sebeple muhâcirine karşı görev ve sorumluluğu önceden belirlenen kurumların başında İstanbul Şehremaneti gelmekteydi. Osmanlı idaresi, koruyucu ve kollayıcı devlet anlayışı gereğince İstanbul Şehremaneti’nin yerel yönetim organizasyonunu kullanarak muhâcirinin temel ihtiyaçlarını gidermeyi, ardından İstanbul’da veya taşranın uygun şehirlerinde iskân etmeyi hedeflemekteydi. Bu çalışma; dönemin kayıtlarını başta Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) olmak üzere tetkîk eserlerle birlikte irdeleyerek, 93 Harbi’nde İstanbul’a ulaşan muhâcirîne yönelik İstanbul Şehremaneti’nin yaptığı iskân ve yardım faaliyetlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Yapılan incelemelerde; muhâcirine yönelik iskân, iâşe, ibâte, istihdam ve kimsesiz muhâcir çocukların eğitimi gibi gündelik yaşama dair birçok alanda yardımlar yapıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca muhâcirînin ikamet ettiği yerlerde temizlik, sağlık ve cenaze defin işlemlerinde de hizmetler sunan Şehremaneti, iskân edilmek üzere İstanbul’dan taşraya gönderilen kafilelerin harcırah masraflarını veya ulaşım vasıtalarının temin edilmesini sağlayarak göç organizasyonunun işleyişinde aktif rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler: