Özet:

İnsanoğlu, anlamı, gerçeğe ulaşmada önemli bir adım olarak görmüştür. Bu yönüyle, anlam, geçmişten günümüze pek çok bilim dalının ilgilendiği bir konu olmuştur. Bu alanları, ruhbilim, mantık, felsefe, dilbilim, göstergebilim şeklinde sıralamak mümkündür. Dilbilim alanında yapılacak olan bu çalışmada, anlam konusu, sözcükte anlam başlığı altında verilen zıt anlamlılık açısından değerlendirilecektir. Her dilde olduğu gibi, Türkçede de birbirine yakın ya da karşıt anlamlı kavramlar bulunmaktadır. Sekizinci yüzyılda, Köktürk yazıtlarından başlayarak tarihi dönemlere ait eserlerde bu özelliğe sahip kavramları görmek mümkündür. Çünkü bu kavramlar, anlatıma güç ve akıcılık katmakta, metinlerdeki zor ve anlaşılmaz konuların kavranmasını kolaylaştırmaktadır İfadeye anlam derinliği ve zenginliği kazandırmaktadır. Bu çalışmada da Çağatay Türkçesinin klasik öncesi ve klasik dönem eserleri olan Ali Şir Nevâî’nin divan ve mesnevileri, Hüseyin Baykara’nın Divan’ı ile Lutfî Divan’ı incelenerek zıt anlamlı kelimelerin yapı, anlam ve köken açısından cümlede kullanılışa geçişi örneklerle tespit edilecektir. İncelenen eserlerde tespit edilen zıt anlamlı kelimeler, köken bakımından Türkçe, Arapça, Farsça; yapı bakımından sözcük türü ve sözcük grubu olarak tasnif edilecektir. Zıt anlamlı kelimelerin kullanıldığı beyitlerin anlamları da verilecektir.

Anahtar Kelimeler: