Özet:

Sosyal hayat içerisinde ihtiyaçların karşılanmasına yönelik bireyler tarafından birtakım akit, muamele, satış vb. türden işlemler yapılmaktadır. Naslarda, ticarî işlemlerde uyulması ve kaçınılması gereken prensipler genel hatlarıyla belirlenmiş, ayrıntıya ise girilmemiştir. Bu yönüyle İslam borçlar hukukunda akit serbestisi ilkesi hâkimdir. Kişiler, naslarda geçen yasakları ihlal, genel ilkelere muhalefet etmedikleri sürece diledikleri şekilde sözleşme yapabilirler. Bu minvalde fıkıh ekolleri tarafından, naslardaki emir, nehiy ve genel prensipler gözetilerek talî derecedeki farklılıklar dışında, akitlerin hukukî varlık kazanarak, sonuçlarını doğurabilmesi için birtakım şartlar ortaya konulmuştur. Her ne kadar şeklen gerekli tüm şartları taşıyan bir satış işlemi, hukukî açıdan geçerli gözükse de bazı durumlarda akit dışındaki bir sebepten dolayı diyanî hüküm açısından sakıncalı yani uygulanması durumunda uhrevî sorumluluğu gerektirici bir sonuca yol açabilmektedir. Dolayısıyla bazı durumlarda bir satış işleminin, şeklen hukukî varlık kazanmış olması, yapılan işlemin uhrevî sorumluluğunu ortadan kaldırıcı bir sonuç ortaya çıkarmamaktadır. Söz konusu çatışma, hukukî ve dinî geçerliliğin kendilerine göre belirlendiği kriterler arasındaki mahiyet farklılığından kaynaklanmaktadır. Sözleşme olma yönüyle tüm şartları taşıyan bir satış türünün, diyanî hüküm açısından sakıncalı görülmesine sebebiyet veren akit dışındaki gerekçelerin ortaya çıkarılması, ticarî hayatta söz konusu satış türleri ve benzerlerine mesafeli durulmasını sağlayacaktır. Ayrıca söz konusu gerekçelerin tespiti, günümüzde ve ilerleyen zamanlarda ihtiyaca göre ortaya çıkan/çıkabilecek hukûken geçerli görünümde olan yeni satış işlemlerinin uhrevî hükmünün ortaya konulabilmesi açısından da güncelliğini koruyan bir öneme haizdir. Bu makalede İslam borçlar hukukuna göre, hukuken meşru görünümde olup, diyanî hüküm açısından yasaklanan birtakım satış işlemlerini uhrevî yönden sakıncalı hale getiren unsurlar tespit edilerek değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler: