Abstract:

Ölçünlü dilde olduğu gibi, Türkiye Türkçesi ağızlarında da sözcüklerin yapısında pekiştirme işlevli genişlemeler görülür. Ağızlarda ad (kadıncäz), sıfat (küçücek) ve zarf (iycemen, öylecene, şindikin, artıkın; {-ıncana}/{-ıncama}, {-ken}/{-kene}/{-kenez}’li bazı zarf-fiillerin) işlevli sözcüklerin yanı sıra, edatların (gibin, kadara vb.) ve bağlaçların (ilen, hemin … hemin vb.) da çeşitli birimlerle genişletildiği bilinmektedir. Pekiştirme işlevli birimlere çekimli fiillerde de rastlamak mümkündür. Bunun en tipik örneği, Köktürk döneminden itibaren, emir kipi teklik II. şahıs çekiminde görülen {–GIl} birimidir. Türkiye Türkçesi ağızlarında kip ve zaman ekleri de ses yapıları ve biçimleri açısından çeşitlilik gösterir. Bunların içinde özellikle {i-} fiilinin görülen geçmiş zaman kipi teklik III. şahıs çekiminde ortaya çıkan /n/, ilgi çekicidir. Çünkü ölçünlü dilde, bu çekimde kip ve zaman ekinden sonra şahıs eki getirilmez. Şahıs anlamsal olarak {İ} sıfır morfemle işaretlenir. Fakat “benim zamanımda gandil varıdın” (Uş. Ağz. I-2,101), “millet toplanırdın” (Uş. Ağz III-93,6), “başına yuvak yapılıyodun” (Uş. Ağz I-17,74), “düün odunu gelirdin” (Uş. Ağz I-17,76) örneklerinde görülen /n/ sesbirimine başka ağızlarda da rastlanmaktadır. Türkiye Türkçesi ağızları içinde Balkanlardan gelen Türk göçmenlerin ağızlarının ayrı bir yeri vardır. Birimin bu ağızlarla ilişkili olduğu da tespit edilmiştir.Bu makalede, Türkiye Türkçesi ağızları üzerine yapılmış derleme ve inceleme çalışmaları taranarak elde edilen veriler ışığında /n/’nin ortaya çıkma sebebi, kaynağı, işlevi ve başka birimlerle ilgisi üzerinde durulmuştur

Keywords: