Özet:

Orta Karadeniz bölümünün iç kesimlerinde kalan Tokat şehri, merkezinde bulundurduğu medreselerle Osmanlı döneminde çevresine de eğitim hizmetleri sunan önemli bir merkezdi. Şehir, ticari canlılığı, kültürel birikimi ve sosyal imkânlarıyla çok sayıda öğrenciyi kendisine çekmekteydi. Medrese geleneği Türklerin Anadolu’ya girişi kadar eski olan bu şehrin medreseleri XIX. yüzyılın ilk yarısında da canlılığını sürdürmekteydi. Tokat medreselerinin ya da Türkiye’deki medreselerin mimarisi, sanat tarihi açısından önemi, vakıflarla ilişkileri, şehir yaşamındaki yeri vb. konularda şu ana kadar yapılmış çeşitli akademik yayınlar bulunmaktadır. Ancak, belirli bir dönemde medreselerde geceleyen, bu yapılara gelip-giden öğrenciler ve bunların özellikleri hakkında herhangi bir yayın bulunmamaktadır. Bu çalışmada, XIX. yüzyıl ortalarında, medreselerinde ilim tahsil etmek üzere başka yörelerden Tokat şehrine gelen talebelerin profili çıkarılmaya çalışılmıştır. XIX. yüzyıla ait Tokat Nüfus Defterlerinin kaynaklık ettiği bu çalışma ile çeşitli bölgelerden gelip Tokat’taki medreselerde geceleyen öğrencilerin yaşları, nereden geldikleri, nereye hareket ettikleri, fiziki görünümleri açıklayıcı bilgilerle tasnif ve tahlil edilmiştir. Adı geçen konu, 1830-1850 yılları arasında tutulmuş Tokat’a ait 28 adet nüfus defteri üzerinden seçilen beş adet yabancı Müslim defterinden derlenen bilgilerle ortaya konulmuştur. Bu yönüyle nüfus defterlerinin aynı zamanda Osmanlı ülkesinde medreseler ve medreselerde okuyan yabancı öğrencileri aydınlatmadaki rolü de yerel ölçekte ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: