Özet:

Türk sözlükbilimi literatürü, ağırlıklı olarak basılı sözlükler üzerine yazılmış yazılardan oluşmaktadır (Bk. Türk Sözlükbilimi Derlemi: http://tsd.ogu.edu.tr/). Elektronik sözlüklere ilişkin yazılar ise -yine aynı derleme göre- 2000’li yılların hemen başında yayımlanmaya başlamıştır. Bu bildiriye konu olan “tanım” ile ilgili yazıların neredeyse tamamı basılı sözlüklerle ilgilidir. Türkiye’de çevrimiçi genel sözlük olarak bilinen belli başlı sözlüklerin hepsi (Güncel Türkçe Sözlük, Kubbealtı Lügati, Ötüken Türkçe Sözlük, Dil Derneği Türkçe Sözlük) basılı sözlüklerin elektronik ortama aktarılmış biçiminden ibarettir. Dolayısıyla Türkçede orijinal çevrimiçi genel bir sözlükten bahsedilmesi mümkün değildir. Ancak eldeki bu sözlüklerin çevrimiçi genel sözlük olarak önemli bir ihtiyacı karşıladıklarını belirtmek gerekir. Yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında, Türkçe çevrimiçi genel sözlüklerin yapısal olarak önemli bir fark olmaksızın basılı sözlüklerin benzeri olduğu söylenebilir. Bu durumda Türkçe çevrimiçi genel sözlüklerde “tanım” konusuna ilişkin olarak uygulamadan -mevcut çevrimiçi sözlükler- hareketle söylenebilecek ifadeler, basılı sözlükler ile özdeş sayılabilir. Bu bildiride, İngilizce çevrimiçi genel sözlük uygulamalarından (Cambridge, Oxford, Collins, Macmillan, Merriam-Webster, Longman) yola çıkılarak Türkçe çevrimiçi genel sözlüklerdeki “tanım”ı oluşturan belli başlı bileşenlerin tespiti yapılıp sözlüklerdeki çoklu ortam uygulamaları karşılaştırmalı olarak verilmeye çalışılacaktır. Bildiride izlenecek yöntemi şöyle özetlemek mümkündür: Çevrimiçi genel sözlüklerde “tanım”ı oluşturan temel bileşenlerden “tanımlanan” yani maddebaşı ile “tanımlayan” madde içeriği matematikteki tek bilinmeyenli denkleme benzetilebilir. Burada yapılacak olan, eşitliğin “bilinmeyen” tarafını “bilinen” taraf ile açıklamaktır. Bilinmeyeni yani örtük olanı, sözlüğün hedef kitlesi ve amacına uygun olarak ama en önemlisi sözlüğün yapısal karakterinin (e-sözlük) bütün imkânlarını kullanarak açıklamaya çalışmaktır. Basılı sözlük ile e-sözlük arasındaki doku farkı, basılı sözlükte imkânsız olan birçok şeyi imkânlı hâle getirmiştir. En başta, basılı sözlüklerde karşımıza çıkan tanımı yapılacak maddebaşları için kısıtlı yer sorunu tamamen ortadan kalkmıştır. Buna bağlı olarak sözlük kullanıcısının kod çözme yanında özellikle kodlama için ihtiyaç duyduğu uygulamaya dönük zengin malzemeyi sağlamada e-sözlükler öne çıkmıştır. Bunun yanında e-sözlükler, tanımlamada dilsel malzeme dışında çoklu ortam uygulamaları (çizim, fotoğraf, resim, video, emoji vd.) sunarak tanımları pekiştirici özellikleriyle kullanıcı ihtiyaçlarını büyük oranda karşılayarak kullanıcı dostu sözlükler olmaktadır.

Anahtar Kelimeler: