Özet:

nür tarafından, davetsiz gelen bir yabancıymış2 gibi şüpheyle karşılanmıştır. Mantık kendisini, düşüncenin en soyut teorik aracı olarak görüyor ve her ne kadar dilin formunu alabiliyorsa da, aslında kendini bu dilin en derin temeli olarak kabul ediyordu. Doğal dilin kendisine has bir temel mantığı vardır ve dili tam olarak anlayabilmek için öncelikle bu mantığı anlamamız gerekir. Meşşâî filozoflarının belki en etkilisi olan Fârâbî, bu iddiayı zaman zaman yinelemiştir.3 Bazı düşünürler, İslami bilimlere (nahiv, fıkıh, kelam vb.) alter- natif bir açıklama tarzı getirdiğini ve dahası bizzat İslam’ın evrensellik ve kendi kendine yeterliliğini sinsice tehdit ettiğini düşündüklerinden, mantığın İslam kültürü içerisine dâhil edilmesine karşı çıkmışlardır.4 Mantığa yönelti- len bu köklü eleştiri ciddi bir destek bulmuş ve düşünürlerin önemli bir bö- lümü, gerçek bir İslami meşruiyet gösteremeyen her türlü teorik alete karşı düşmanca bir tavır takınmışlardır. Ancak mantığı, felsefeyi gözden çıkarmak pahasına savunan hatırı sayılır bir düşünür grubu da vardır. Şöyle ki bunlar, mantığın –şayet varsa– felsefi çağrışımlarından tamamen arındırılabileceğini ve din yoluyla da elde edilebilecek olan birtakım hakikatlerin daha bir kesin- likle ifade edilmesinde tümüyle nötr olarak kullanılabileceğini ileri sürmüş- lerdir. Bu son gelenek içerisindeki önemli bir düşünür, felsefenin pek çok yönüne, gerek dini gerekse entelektüel gerekçelerle şiddetle karşı çıkmış, ancak buna rağmen filozofların kullandığı türden bir mantığın özünde değer- li olduğunu ve ihmal edilmemesi gerektiğini de ısrarla savunmuş olan5 Gaza- li’dir.6

Anahtar Kelimeler: