Görüntüleme
1
Ali Şir Nevâyî, Türk edebiyatında çeşitli ilklere imza atmış bir “akıl mühendisi”dir. Onun kaleme aldığı âlim, mutasavvıf Seyyid Hasan-ı Erdeşîr için Hâlât-ı Seyyid Hasan Big; edîp, bestekâr, hekim ve sûfî Pehlevan Muhammed için Hâlât-ı Pehlevân Muhammed ve eserlerini Farsça ve Arapça yazan Nakşibendî tarikatı mensubu, âlim ve şair Abdurrahman Molla Câmî için Hamsetü’l-mütehayyirîn adlı risaleleri Türk dünyasında Türkçe yazılmış biyografi türünün ilk örnekleridir. Ali Şir Nevâyî’nin bu risaleler ve Mecâlisü’n-Nefâyis ile temellerini attığı bu türün yazım metodları kendisinden sonra bu alanda yazanlar tarafından gerek Doğu gerekse Batı Türklük sahasında uygulanmıştır. Doğu Türklük sahasında Babur Şah Baburname’de tezkire yazımı metodunu daha geliştirmiş, alt başlıklar (Vilâdet ü nesebi, Şekl ü şemâili, Ahlâk u etvârı, masâfları / Masâf ve uruşları, Vilâyâtı, Evlâdı, Havâtîn u serârı, Ümerâsı gibi) kullanmıştır. Ali Şir Nevâyî’nin risaleleri sadece teknik anlamda yazılmış biyografi değil aynı zamanda bir ağıt ve hatırat özelliği taşırlar. Bu çalışmada bir inşa ustası, kompozitör olan Ali Şir Nevâyî’nin temelini attığı biyografi türünün binasını/inşa metodu ortaya konulmaya çalışıldı ve adı geçen risaleler bazı üslup özelliklerini kavramak açısından değerlendirildi. Türkiye’de bu risalelerin metin neşri yapılmış, Türkiye Türkçesine aktarılarak sözlük-dizini hazırlanmış; ancak dilbilgisi özellikle cümle yapısı, kültür tarihi, söz varlığı, üslup gibi farklı açılardan metin analizi yapılmamıştır. Ali Şir Nevâyî’den sonra kaleme alınan gerek tek kişi gerekse çok kişinin konu edinildiği tezkirelerde biyografi yazımında bu hususiyetlerin uygulandığı tespit edildi. Türk kültür hayatında, edebiyatında yeri olan üç kadim dost, ata sayılan yaşadıkları dönemin önemli isimleri arasında yer alan şahıslar için yazılan biyografi, hatırat, mensur ağıt hususiyetleri taşıyan risaleler yazılış amacına bağlı olarak ölümle ilgili âdetleri ve söz varlığını da barındırmaktadır. Ölüm ve ölüm ritüelleri üzerine çok çalışma bulunmaktadır. Makalede hatırat inşası ve üslup özellikleriyle birlikte eserlerin konusu ve zengin bir malzeme sunması bakımından sadece Ali Şir Nevâyî’de ölümle ilgili söz varlığı ve âdetler risaleler yanı sıra Münşeat, Mecâlisü’n-Nefâyis, Muhakemetü’l-Lugateyn adlı eserlerine de bakılarak belirlenmeye çalışıldı.
Ali-Shir Nawa’i is a “mastermind” who has left various milestones in Turkish literature. His compositions, “Halat-i Seyyid Hasan Big” for the scholar and mystic Seyyid Hasan-i Erdesir; “Halat-i Pehlevan Muhammed” for the poet, composer, physician, and Sufi Pehlevan Muhammed; and the biographical treatises “Hamsetu’l-mutehayyirin” for Molla Jami, a member of the Naqshbandi Sufi order who wrote in Persian and Arabic, are among the earliest examples of the biography genre. These works are not only biographies in a technical sense but also possess the characteristics of elegy and memoir. In this study, the treatises were evaluated to understand the construction and some stylistic features of the biography genre laid down by Ali-Shir Nawa’i, a master builder and composer. Although these treatises have been published in Turkey, translated into Turkish, and a dictionary-index has been prepared, there has been no text analysis from various perspectives such as grammar, cultural history, etc. After Ali-Shir Nawa’i, it was observed that these characteristics were applied in biographical writing in later hagiographies, whether focusing on a single individual or multiple individuals. Biographies, memoirs, and prose elegies written for ancient friends and revered figures in Turkish cultural life, bearing the characteristics of the mentioned treatises, also include customs and vocabulary related to death depending on the purpose of writing. In this article, an attempt is made to determine the construction of memoirs and stylistic features by examining some of Nawa’i’s works, “Munshaat,” “Majalisu’n-Nafayis,” and “Muhakamatu’l-Lugatayn.”
Alan : Filoloji
Dergi Türü : Uluslararası
Makale Detay 
Benzer Makaleler
PDF Görüntüle
Dergi Bilgisi
Eseri Dinleyin
Alıntı Yap
Bu Sayfayı Yazdırın
Paylaş
Mendeley
