Özet:

Cumhuriyetin ilk yıllarından 1950 yılına kadar olan dönemde Türkiye’de tütün tekeli ve sigara fabrikalarının tarihsel gelişimi ile bu gelişimin ekonomiye olan yansımaları, çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Çalışma, Atatürk Döneminde tütün tekeli (1923-1938); İnönü Döneminde tütün tekeli (1938-1950) ve Türkiye’de sigara fabrikaları ve tütün atölyeleri ile sınırlandırılarak üç dönem halinde ele alınmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nde tütün tekeli ve sigara fabrikalarının tarihsel gelişimi ve ekonomiye olan yansımaları sayısal veriler ışığında değerlendirilmiştir. Çalışmanın kaynak materyalini, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri, resmi yayınlardan; Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi, kanunlar ve tutanak dergileri, Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazetesi ve dönemin süreli yayınları arasında bulunan ekonomi dergilerinin makaleleri oluşturmaktadır. Konu incelenirken, Reji yönetiminden devlet tekeline geçen tütünün hazineye sağladığı katkılar göz önüne alınarak gerekli değerlendirilmelerde bulunulmuştur. Çalışmada elde edilen sonuç şudur: Türk Hükümeti ile Reji Şirketi arasında yapılan anlaşma gereği devlete intikal eden tütün tekelinin yürütülen rasyonel çalışmalar ve kabul edilen kanunlarla hazineye olan geliri yıldan yıla artırılmıştır. 29 Aralık 1931 tarih ve 1909 sayılı Kanunla Gümrük ve Tekel Bakanlığı teşkil edilip, Reji döneminden kalan ve yetersiz imkânlarla üretim faaliyetlerini yürütmeye çalışan tütün atölye ve sigara fabrikaları, yeniden yapılandırılıp makineleştirilerek daha donanımlı hale getirilmiştir. Bu suretle Türkiye’de tütün imalat ve satışı artırılarak milli ekonomiye önemli katkılar sağlanmıştır.  

Anahtar Kelimeler: