Özet:

Bireylerin farklı sosyal bağlamlarda dil kullanımlarını inceleyen edimbilim bağlam ve niyet çerçevesinde üretilen sözcelere odaklanmaktadır. Edimbilimin bir alanı olarak söz edimleri, dil yoluyla gerçekleştirdiğimiz eylemleri açıklamak üzere kullanılan bir kavramdır. Austin ve Searle, Söz Edimleri Kuramı’nda konuşma yoluyla gerçekleştirdiğimiz rica etme, özür dileme ve reddetme gibi dilin sosyal bir eylem olma niteliğini vurgulamışlardır. İstek, rica veya tavsiyelere verilen olumsuz karşılıkları ifade eden reddetme ediminin uygun dilsel performans ile gerçekleştirilmesi bireyin sosyal kabulü açısından önem taşımaktadır. Kişinin toplumsal kimliğini korumada risk oluşturabilecek reddetme ediminin çeşitli stratejilerle gerçekleştirilmesi edimbilimsel farkındalığın ve bu becerilerin gelişimiyle mümkündür. Sınırlı dilsel deneyime sahip iki veya çok dilli Türk çocuklarının farklı sosyal bağlamlara sınırlı katılımı edimbilimsel gelişimin istendik düzeye ulaşmasında engel teşkil etmektedir. Bu anlamda iki dilli çocukların ana dili eğitimlerinde kullanılan ders kitaplarının edimbilimsel gelişimi destekleyecek biçimde hazırlanması önemlidir. Bu çalışmada yurt dışında yaşayan Türk öğrencilerin dil eğitimlerinde kullanılan Türkçe ve Türk Kültürü ders kitaplarının edimbilimsel gelişimi desteklemesindeki rollerinin reddetme stratejileri kullanımının sıklığı ve çeşitliliği bakımından  betimlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. İncelenen ders kitaplarında yedi farklı reddetme stratejisinin geçtiği, belirlenen reddetme stratejilerinin dil düzeylerine göre farklılaşmadığı ve edimbilimsel becerileri geliştirmeye yönelik etkinliklerin yer almadığı belirlenmiştir. Yurt dışında yaşayan Türk çocuklarının Türkçe eğitimlerinde kullanılan ders kitapları ve materyallerinin edimbilimsel gelişimi destekleyecek nitelikte planlanması gerekmektedir. 

Anahtar Kelimeler: