Özet:

Bu makalede Arap dili bilgini olan İbn Cinnî’nin (ö. 392/1002) dillerin kökeni ve oluşumuna dair teorik görüşleri ele alınmıştır. İbn Cinnî, Arap dil ilimleri tarihinde dilin ortaya çıkışını kapsamlı bir şekilde betimleyen ilk dilcilerdendir. O, dilin kökenine dair söylenen, ilahi ilham (tevkīfī), uzlaşı ve sesler (doğalcı) şeklindeki üç temel tezi ifade eder fakat bu görüşlerden birini kendisinin nihai görüşü olarak söylemez. Bazı klasik ve çağdaş dilcilerin onun tamamen uzlaşı görüşünü savunduğu iddiası doğru değildir. İbn Cinnî bu konuda tercihte bulunmayıp her bir görüşü kendi bağlamında doğru ve güçlü bulur. O, dilin Allah tarafından insanlara öğretilmesi yani ilham edilmesi görüşünü kendi içinde güçlü bulur. Bu konuda bazı âyet ve nakillerle beraber dönemindeki alimlerin görüşlerinden etkilenir. Bununla birlikte Allah’ın Âdem’e bütün isimleri öğretmesiyle ilgili âyetin dilin tevkīfī oluşuna delil yapılamayacağını, bu âyetin uzlaşı görüşü yönünde tevil edilebileceğini söyler. İkinci olarak, İbn Cinnî dilin bir uzlaşı sonucu olduğuna dair de örnekler verir. Ona göre uzlaşı görüşü duyusal, tayin, delalet ve soyutlama olmak üzere dört aşamayı içerir. İbn Cinnî’nin yapmış olduğu dil tanımı da uzlaşı görüşünü teyit etmektedir. Onun, dilin uzlaşısallığını gerekçelendirirken Fârâbî’nin dilin ortaya çıkışına dair görüşlerinden faydalandığını düşünmekteyiz. Üçüncü olarak, İbn Cinnî dilin kökeninin işitilen sesler ve taklitle bu seslerden seçilen lafızlar olduğuna dair görüşü de nakleder. Çağdaş dilbilimde dilin ‘uylaşım’ veya ‘ses-yansıma’ yoluyla oluştuğuna dair yeni teoriler, İbn Cinnî’nin ‘uzlaşı’ ve ‘ses’ görüşleriyle temellendirilebilir.

Anahtar Kelimeler: