Özet:

‘Dişi’ veya ‘er’ cinsiyetlerin rol ve davranışlarının, toplumun beklentilerine uygun şekilde ayrıştırılarak ‘kadın’ veya ‘erkek’ kişilere dönüştürülmesi anlamına gelen toplumsal cinsiyet bu araştırmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Lise öğrencilerinin, öğretmen davranışlarında toplumsal cinsiyete ilişkin görüşlerini ortaya koymayı amaçlayan bu araştırma nitel bir araştırma olarak tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2022-2023 eğitim öğretim yılında Eskişehir ili merkez ilçelerinde bulunan kamuya bağlı liselerde öğrenim gören öğrencilerden maksimum çeşitlilik örneklemesi ile seçilen 80 katılımcı oluşturmaktadır. Araştırma verileri araştırmacı tarafından geliştirilen yarı-yapılandırılmış görüşme formu aracılığı ile toplanmıştır. Veriler içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre toplumsal cinsiyet rol kalıpları çoğunlukla kısıtlayıcı/baskılayıcıdır ve bu kalıplar toplumda cinsiyet ayrımcılığının temelini oluşturmaktadır. Ayrıca bireyler toplumdan dışlanma, kabul görmeme ve kınanma endişesi ile toplumun kendilerine uygun gördüğü cinsiyet rollerini kabul etmektedir. Katılımcıların tamamı öğretmenlerin toplumsal cinsiyet rol kalıplarını içeren davranışlar sergilediği görüşündedir. Ayrıca bu kalıpları içeren öğretmen davranışları öğrencilerin cinsiyetlerine göre farklılaşmaktadır. Bu bağlamda öğretmenler; kız öğrencilere en çok oturma şekline, kadına uygun görülen voleybol gibi spor dallarıyla ilgilenmelerine, küfürlü konuşmamalarına, erkek gibi davranmamalarına, saçlarını erkek gibi kısacık kestirmemelerine yönelik söylem ve davranışlarda; erkek öğrencilere ise en çok sakız çiğnememelerine/dedikodu yapmamalarına/takı takmamalarına/pembe renk ve dar kıyafetler giymemelerine, erkek sporu olarak görülen futbol gibi spor dallarıyla ilgilenmelerine yönelik söylem ve davranışlarda bulunmaktadır. Ayrıca katılımcı görüşlerine göre; bireysel çaba ile çevreyi bilinçlendirme, ailede ve okulda bireyleri yetiştirme, halk eğitimleri, öğretim programlarının toplumsal cinsiyet farkındalığı oluşturacak şekilde düzenlenmesi, öğretmenlerin eğitilmesi, yaptırım uygulanması gibi uygulamalarla toplumsal cinsiyet rol kalıplarını ortadan kaldırmak mümkündür. Öğretmenlerin sergilediği toplumsal cinsiyet davranışlarının öğrenciler üzerinde olumlu veya olumsuz etkileri olabileceğini, toplumsal cinsiyet rollerinin okullarda öğretmenler tarafından yeniden üretilebileceği ya da önlenebileceğini söylemek mümkündür. Bu nedenle öğretmenlerin toplumsal cinsiyet farkındalığını kazanacakları şekilde hizmet öncesinde ve hizmet içinde eğitime tabi tutulmaları önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler: