Özet:

Çağdaş Uygurca, yerel ortak dil olarak hizmet eden doğu Türk dillerinden biridir. Bu dil, ilk dili Mandarin Çincesi olmayan Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde (XUAR) yaşayan Uygur halkı tarafından konuşulmaktadır. Uygur Türkçesini konuşan insanların sayısının şu anda tüm dünyada 12 milyondan fazla olduğu tahmin edilmektedir. (Uygur dili, Uygur vatanı olan Doğu Türkistan’da 11 milyondan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır. Ayrıca bu dil, Kazakistan’da 300.000’den fazla kişi tarafından konuşulmaktadır ve Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan, Pakistan, Hindistan, Suudi Arabistan, Türkiye, Moğolistan, Avustralya, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve diğer ülkelerde Uygurca konuşan topluluklar vardır). Eski Uygur dili, farklı tarihsel dönemlerde farklı dillerden benimsenen çok sayıda alıntı kelimelere sahiptir. Alıntı kelimeler, Tarım Havzası’ndan Sogdça ve Toharca, Saka’nın antik Doğu İran dilleri, eski Çin gibi kaynaklardan gelmektedir. Eski Uygur ve Karahanlı Türkçesinden gelişen Ortaçağ Uygurcası, Eski Uygurcanın aksine, önemli miktarda Arapça ve Farsça sözcük öğeleri içeren bir dildir. Modern Uygurca, Arapça ve Farsça kelime dağarcığından da etkilenen Çağatay Türkçesi temel alınarak geliştirildi. Bununla birlikte, yirminci yüzyılın başlangıcından sonra, güçlü Arap ve Farsça sözcüksel etki zayıfladı ve bunun yerine, Rus ve Orta Asya Türk dilleri aracılığıyla Avrupa dilinden ödünç alınan modern bilimsel ve teknolojik kelime orantılı olarak artmaya başladı. 1950’lerin sonundan 1980’lerin başına kadar, Çinlilerin sözcüksel etkisi gittikçe güçlendi. 1980’lerin ortalarından bu yana, Rusçadan kopyalanan uluslararası terimler veya ödünç çeviriler ve yerel kelime oluşumları ile Çince alıntı kelimelerin yer değiştirme eğilimi vardır. Bu makale Uygur dilindeki alıntı kelimelerini ve onların tarihsel ve sosyo-kültürel geçmişlerini tartışacaktır. Aynı zamanda, Uygur dil gelişiminin tarihsel ve sosyo-kültürel arka planlarını açıklamak amacıyla mevcut Uygur araştırmalarına ve diğer kaynaklara dayanarak bu alıntı kelimeleri açıklayacağız.

Anahtar Kelimeler: