Özet:

Coğrafi konumu itibariyle Anadolu 'nun güneyinde, Akdeniz 'in kuzey kıyısında kendi adını alan körfezin etrafında yer alan Antalya, M.Ö.158 yılında Bergama hükümdarı il. Attalos Fladelfs tarafından kurulmuştur. Adını kurucusundan alan şehir, Osmanlı egemenliğine girinceye kadar Bergama, Roma, Abbasi, Bizans, Ceneviz, Anadolu Selçukluları, Kıbrıs ve Teke-Oğulları 'nın egemenliği altında kalmıştır Yıldırım Bayezid zamanında 1390 yılında Teke-Oğullarından alınarak Osmanlı egemenliğine giren şehir, Anadolu Eyaleti 'ne bağlı Teke Sancağı 'nın sancak merkezi olmuş ve XV. yüzyılortalarına kadar da şehzade sancak merkezliği yapmıştır. Kıyıda, 25-30 m. yükseklikte dik bir yarla sona eren bir traverten sekisinin üzerinde kurulmuş olan şehrin ilk yerleşme alanı olan bölgede iki çekirdek nokta vardır. Bunlardan biri, Yivli Minare çevresidir. Diğer çekirdek nokta ise Balık Pazarı Sokak ile Zafer Sokak ve Cami Sokağı 'nın birleştiği yerdeki burcun çevresidir. Topografyaya, yere ve kale duvarına uygun olarak geçirilen sokaklar, bir yandan da bu iki çekirdek noktaya yönelmişlerdir. XVI. yüzyıla ait Tahrir Defterleri 'nde şehirde yer alan mahalleler, dini, sosyal ve kültürel yapılar hakkında bilgiler yer almaktadır. Yüzyılın ilk yarısında H.937/M1530-31 yılında şehir 20 mahalleden oluşmaktaydı. Bu tarihte şehirde 3 cami, 16 mescit, 1 medrese, 1 muallimhane, 1 imaret, 2 zaviye, 4 hamam ve kale mevcuttu. Şehirdeki camiler; Cami-i Atik, Cami-i Cedid ve Bali Bey Camileri, mescitler ise Has Balan, Ahi Yusuf Baba Doğan, Karatay, Makbul Ağa, Limon, Cullah Kara, Mecdüddin, Tuzcu, Bariye, Demirci Süleyman, Arap Reis, Çoban İsa, İskender Bey, Karataş ve Hacı Yusuf mescitleriydi. Bu tarihte şehirde yer alan diğer yapı ve kurumlar ise Mevlana Muhyiddin Medresesi, Hace Genç Muallimhanesi, Hace Süleyman Hatip (Mecnun Çelebi) İmareti, Ahikızı ve Hace İbrahim Zaviyeleri ve Antalya kalesidir. XVI. yüzyılın ikinci yarısında şehirdeki mahalle sayısının 39 'a, cami sayısının 4 'e, mescit sayısının 28 'e ve muallimhane sayısının ise 2 ye yükseldiği görülmektedir. Ayrıca şehirde 1 medrese, 1 imaret, 1 zaviye, 1 mektebhane ve kale yer almaktaydı. Bu yapıların herbirinin ayrı ayrı vakıfları bulunmaktaydı. Döneme ait arşiv kaynaklarındaki verilere dayanarak yapılan bu araştırmada, XVI. yüzyılda şehirde yer alan yukarıda sayıları ve isimleri belirtilen dini sosyal ve kültürel yapılar hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Ayrıca söz konusu yüzyılda şehirde yer alan mahalleler ve nüfus durumları ortaya konarak. XVI. yüzyılın ilk ve ikinci yarısında şehirde oturan Müslüman, Hıristiyan ve Yahudi nüfusun miktarları belirlenmiş ve şehrin tahmini nüfUsu belirlenerek, nüfusun dini gruplara göre dağılımı, yüzyıl içinde şehrin nüfusunda meydana gelen değişim ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: