Özet:

Kafkasya coğrafyasının eski halklarından biri olan Gürcülerin eskilere dayanan tarihlerinin olduğu bilinmektedir. Gürcü toplumu miladi 4. yüzyılda Hıristiyanlığı kabul etmeden önce çeşitli tanrısal varlıklara tapmıştır. Gürcülerin, özellikle gök cisimlerini tanrısal varlık kabul ederek bir tanrılar panteonu oluşturdukları görülmektedir. Gürcü halk inançları, farklı tarihsel dönemlerin katmanlarından oluşmaktadır. Dolayısıyla bünyesinde antropomorfik, zoomorfik ve astral tanrısal varlıkları barındırmaktadır. Bu tanrılar, tarihsel süreç içerisinde Gürcü ailelerin ve bireyin birer hamisi olarak dinî ve sosyal hayatın düzenleyicisi konumuna gelmiştir. Gürcüler, bulundukları coğrafi konum itibarıyla çevre kültürlerin etkisi altında kalmıştır. Urartuların, Hititlerin ve Medlerin kontrolüne giren Gürcü kabileleri, MÖ. 550’lerden itibaren Pers İmparatorluğunun yönetimi altına girmiştir. Takip eden süreçte Büyük İskender’in bölgeyi istila etmesi ile Yunanlıların, ardından Romalıların, ilerleyen tarihlerde ise Arapların ve Türklerin yönetimi altında kalmışlardır. Bu durum Gürcü toplumunun sosyo-kültürel ve dinî yapısında değişim ve etkileşime yol açmıştır. Özellikle politeist bir dinî yapının söz konusu olduğu milattan önceki tarihlerde şekillenen tanrılar panteonunda yer alan birden fazla tanrısal varlığın, çevre kültürlerin etkisi altında şekillendiği görülmektedir. Gürcü Tanrılar Panteonu içerisinde yer alan tanrıları birincil ve ikincil tanrı(lar) olarak ele alabiliriz. Bu çerçevede varlığın yaratıcısı olarak kabul edilen Morige Gmerti Gürcü Panteonunda ilk sırada yer almaktadır. Esasında Gmerti, baş tanrı olarak kabul edilmekle birlikte onun yanında yer alan ve ikincil bir konumda olan iki tanrısal varlık daha mevcuttur. Baş tanrı Gmerti tüm işlerini bu yardımcıları eli ile hayata geçirmektedir. Bu sebeple Gürcü toplumunda Gmerti’den daha ziyade bu iki yardımcı tanrıya yönelik saygı ve tazimde bulunulmuştur. Bu bağlamda her ne kadar Gmerti bir baş tanrı olarak kabul edilse de esasında üçlü bir tanrı sisteminin varlığı söz konusudur. Bu üçlü tanrısal varlığın altında ise birden fazla tanrısal varlığın bulunduğu görülmektedir. İkinci dereceden tanrı olan bu varlıklar ise doğa olayları ile ilişkilendirilmiştir. Dolayısıyla yağmurun yağması hasadın bolluğu veya avın başarılı geçmesi bu ikinci dereceden tanrılara olan tazim ve sunularla doğrudan bağlantılıdır. Yukarıda değinildiği üzere Gürcü tanrılar Panteonunda yer alan tanrısal varlıkların önemli bir bölümü çevre kültürlerin etkisi altında şekillenmiş gözükmektedir. Ayrıca panteon içerisinde yer alan tanrıların konumları, Gürcüleri yöneten kralların müdahil olmaları sonucu bazı değişikliğe uğramıştır. Şöyle ki Gürcü Kral I. Farnavaz, Gmerti yerine Armazi’yi panteonun tepesine oturtmak suretiyle bir reform gerçekleştirmiştir. Gmerti gibi Armazi de bir ay tanrısı olarak kabul edilmiş ve Gürcü tanrılar panteonunun tepesine yerleştirilmiştir. I. Farnavaz’ın Gürcü Tanrılar Panteonunda gerçekleştirdiği bu reformun temel amacı Gürcü toplumunu siyasal birliğini sağlamaktı. Dolayısıyla panteonun başına getirdiği Armazi’nin yerel bir tanrı olup olmaması pek de önem arz etmemekteydi. I. Farnavaz’ın çeşitli kültürlerden etkilenerek oluşturduğu tanrılar panteonu, milattan sonra 4. yüzyıla, yani bölgede Hristiyanlığın resmi olarak kabul edilişine kadar varlığını korumuştur. Dahası Güneş ve Ay tanrılarına yönelik inanış Gürcistan’ın bazı kırsal kesimlerinde günümüze değin varlığını sürdürmeyi başarmıştır. Hıristiyanlığın ortaya çıkması ve Kafkasya’ya kadar ulaşması ile birlikte Gürcü toplumu arasında bu yeni din yaygınlık kazanmaya başlamış ve Gürcü inanışında yer alan mitler Hıristiyan düşüncesinin etkisi altında kalmıştır. Hıristiyanlıkla uzun süreli temasın neticesinde Gürcü kadim inancında yer alan birçok tanrısal varlık Hıristiyanlaştırılmıştır. Bu makalede, Gürcü Tanrılar Panteonunda yer alan tanrılarla ilgili ortaya atılan çeşitli görüşler analitik bir yöntemle ele alınmaktadır. Bunu yaparken Gürcü halk efsanelerinde yer alan tanrı ve yarı tanrısal kahramanlarla ilgili efsanelerin çevre kültürlerde var olan izdüşümleri ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Gürcü tanrılar panteonunun oluşumu ve içerisinde yer alan tanrısal varlıkların özellikleri inceleme konusu yapılmaktadır. Bu bağlamda Kafkasya halklarından biri olan Gürcülerin kadim inançları ile ilgili elinizdeki bu çalışma, Türkiye’deki Dinler Tarihi literatürüne önemli ölçüde katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler: