Özet:

Sel ve taşkınlar düşük frekanslı ama fiziksel altyapıya, insan güvenliğine ve sosyo-ekonomik etkinliklere etkisi fazla olan afetlerdir. Bu afetler meydana geldikleri bölgelerde direkt etkili olabildikleri gibi dolaylı bir şekilde de etkili olabildikleri için kompleks bir yapıya sahiptirler. Muş iline ait sel ve taşkın envanteri (1963-2015) incelendiğinde ilde meydana gelen sel ve taşkınların etkilerinin can ve mal kayıpları ile sınırlı olmadığı görülür. Sel ve taşkınların tetiklemesi ile oluşan kütle hareketleri, ulaşımın kesintiye uğraması (yolların tahrip olması ya da sular altında kalması, köprülerin yıkılması), eğitim-öğretim faaliyetlerinin aksaması ilde yaşanan sel ve taşkınların etkileri olarak gösterilebilir. Bu çalışmada Muş ilinde sel ve taşkına duyarlı alanların belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla eğim, bakı, yükselti, Normalize Fark Bitki İndeksi (NDVI) ve toprak katmanları kullanılmıştır. Eğim, bakı ve yükselti katmanları sayısal topoğrafya haritalarından elde edilen Sayısal Yükselti Modelinden (SYM) üretilmiştir. NDVI, çalışma alanını kapsayan uydu görüntüsünden, toprak katmanı il arazi varlığı verilerinden oluşturulmuştur. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında katmanlar alt sınıflara ayrılmış, taşkın ve sel üzerindeki etkilerine göre ağırlık değeri atanmış, ağırlık değeri atanan katmanlar toplanarak taşkın ve sel duyarlılık haritaları oluşturulmuştur. Ulaşılan sonuçlara göre Muş ilinde yüksek ve çok yüksek taşkın riskine sahip alanlar ilin % 27’lik bir bölümüdür. Alt yapının çoğu yerde olmadığı ya da yetersiz olması, tarımsal su ihtiyacı yanında içme ve kullanma suyu ihtiyaçlarından dolayı akarsu kenarlarının yerleşme alanı olarak seçilmesi taşkın tehlikesini artıran önemli bir unsurdur. Muş ilinin % 54’lük bölümü sel riskinin yüksek ve çok yüksek olduğu alanlardır. Bu durumun yaşanmasındaki en önemli faktör eğim ve yükselti özellikleridir. Bu nedenle sel ve taşkın duyarlılığı dikkate alınarak dere ıslahı çalışmalarının yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: