Özet:

Vakıf, Allah’ın rızasını kazanmak, insanlar arasında hayırla yâd edilmek maksadıyla kişinin malını dinî veya sosyal bir gayeye tahsis etmesidir. Hayırsever insanlar tarafından farklı alanlarda vakıflar kurulmuş, bunlara menkul ve gayrimenkul mallar ayrılmıştır. Nakit paranın vakfedilip vakfedilmeyeceği meselesi Osmanlı Devleti’nde uzun süre tartışılmış, sonunda caiz olduğu görüşü ağır basarak para vakıfları denilen uygulama başlamıştır. Başlangıçta sayıları az olan bu tür vakıflar XIX. yüzyıla gelindiğinde bir hayli artmıştır. Bu çalışmada İnegöl Şerʻiyye sicilleri (judge registers) içindeki vakıf rü’yet ve muhasebe kayıtları temel alınarak XIX. yüzyılda İnegöl Kazası’ndaki para vakıfları konusu incelenmiştir. Muhasebe kayıtlarından yola çıkarak vakıfların isimleri, toplam sermayeleri, ne tür hizmet sağladığı ve kimlere ne kadar kredi verdiği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Vakıflar, sermayelerini oluşturan paraları genellikle %10 ile %15 nema oranıyla uygun gördükleri kişilere borç vermişlerdir. Elde ettikleri kazancı vakfiyede belirtilen işlere harcamışlardır. Şahıslar, ihtiyaç duydukları parayı krediler sayesinde uygun nema oranlarıyla kullanmış, böylece ticari hayat canlılığını korumuştur. Kasabada Kervansaray Han vakfı, mahalle avârız ve nüzul vakıfları, Ma-i Leziz vakfının yanı sıra cami ve çeşme vakıflarının bulunduğu anlaşılmıştır. Cami vakıfları toplumun ihtiyacına binaen yaygın olarak kurulmuştur. Bunlar aracılığıyla personel ücretleri, kandil yağı masrafları yanında imam ve müezzinin Kur’an tilaveti giderleri karşılanmıştır. Diğer taraftan kasabanın içme suyunu temin eden çeşme vakıfları da çeşmelerle suyollarının devamlı şekilde bakım ve onarımıyla ilgilenmişlerdir. Eğitim, sağlık, güvenlik ve bayındırlık alanlarında büyük harcamalar gerektiren hizmetlerin önemli kısmının vakıflar aracılığıyla yapılmış olması devletin yükünü hafifletmiştir.

Anahtar Kelimeler: