Özet:

Bu çalışmaya konu olan Van ili, Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Murat-Van Bölümünde yer almaktadır. Van ili, kuzey ve kuzeybatıda Ağrı ili, batıda Van Gölü ve Bitlis ili, güneyde Siirt, Şırnak ve Hakkari illeri ve doğuda İran devleti ile çevrilidir. Bu çalışmanın amacı Van ilindeki göçleri ele alıp değerlendirmektir. Çalışmada ildeki göçler üzerinde etkili olan faktörler, ilin verdiği ve aldığı göçler incelenmiştir. Bunun yanında ilin göç etme nedenlerine göre verdiği ve aldığı göçler de ele alınmıştır. Göçler üzerinde demografik, ekonomik, siyasal, güvenlik, doğal afetler gibi faktörler etkili olmaktadır. Van ilinin demografik yapısı, göçler üzerinde etkili olan önemli bir faktördür. İl nüfusunsun yaklaşık yarısının kırsal nüfustan ibaret olması göçü hızlandıran önemli bir demografik etkendir. İldeki doğurganlık hızı (6.00), Türkiye’nin ortalama doğurganlık hızının (2.53) oldukça üzerindedir. Bu yüksek doğurganlık hızı, nüfus miktarını arttırmakta ve var olan zayıf ekonomik kaynaklar üzerinde baskı oluşturarak ilden göçü hızlandırmaktadır. Van ilinde hane başına düşen fert sayısı, hem Doğu Anadolu bölgesi hem de Türkiye ortalamasının üzerindedir. Nitekim, 2000 yılı verilerine göre, Türkiye’de ortalama hane halkı büyüklüğü 4.50 iken, Van ilinde 7.53 kişidir. Van ilinin, hane halkı büyüklüğü de ilden göçün önemli nedenlerinden birini oluşturmaktadır. Van ilinde nüfus hareketliliğine etki eden en önemli beşeri faktörlerden biri de siyasal olaylardır. Özellikle 1980’li yıllardan sonra bölgede yaşanan olaylar köyden kente ve kentten de diğer kentlere olmak üzere bir göç dalgasını meydana getirmiştir. Çatışmalı ortamdan kaynaklanan zorunlu göçler özellikle kırsal alandaki nüfusu etkilemiştir. Tarım ve hayvancılık faaliyetleriyle geçimlerini sağlayan kırsal nüfus, geçimlerini sağlayacak ekonomik faaliyetleri yapamamaları nedeniyle göç etmek zorunda kalmışlardır. Van ilinin sosyo-ekonomik gelişmişlik bakımından alt kademedeki (5.derecede) iller arasında yer alması, işsizlik oranının yüksek, istihdam oranının düşük olması, sektörler itibariyle çalışan nüfusun yarıdan fazlasının tarım sektöründe yer alması nedeniyle ilde önemli göçler meydana gelmiştir. Van ilindeki göçlere bakıldığında verilen göçün alınan göçten fazla olduğu görülmektedir. Van ilinde verilen göçlerin akım yönünü ekseriyetle Türkiye’nin en fazla sanayileşmiş ve sosyo-ekonomik açıdan gelişmiş iller belirlemektedir. Nitekim ilin 2010- 2011 döneminde en fazla göç verdiği iller sırasıyla İstanbul, Ankara, Bursa, Antalya, İzmir, Gaziantep, Kocaeli, Mersin, Konya ve Adana illeridir. Bu dönemde Van ilinin en çok göç verdiği ilk 10 il verilen göçün %67’sini oluşturmaktadır. Van ilinin en çok göç verdiği il İstanbul, en çok göç verdiği bölge Marmara bölgesidir. İlin en az göç verdiği bölge ise Karadeniz bölgesidir. Van ilinde sanayinin yeterince gelişmemiş olması, ilin temel geçim kaynaklarının tarım ve hayvancılığa dayalı olması, zayıf sosyo-ekonomik yapının olması gibi nedenlerle ildeki insanlar iş imkânlarının yoğun olduğu alanlara göç etmişlerdir. Van iline yönelen göçlere bakıldığında ise komşu iller ve gelişmiş iller olduğu görülmektedir. Nitekim, Van ilinin 2010-2011 döneminde en fazla göç aldığı iller sırasıyla İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya, Adana, Konya gibi gelişmiş iller ile Hakkari, Ağrı ve Bitlis gibi komşu illerdir. Bu dönemde Van ilinin en çok göç aldığı ilk 10 il göçün %58’ini oluşturmaktadır. Van ilinin göç etme nedenine göre verdiği göçlerin %31’i hane halkı fertlerinden birine bağlı göç, %30’u iş arama/bulma, %14’ü tayin/atama, %5’i eğitim, %5’i evlilik, %1’i güvenlik, %2’si bilinmeyen, %12’si diğer nedenlerden kaynaklanmaktadır. İlin aldığı göçlerin %25’i tayin/atama, %23’ü hane halkı fertlerinden birine bağlı göç, %17’si eğitim, %7’si iş arama/bulma, %6’sı evlilik, %4’ü güvenlik nedeniyledir (1995-2000 döneminde). Van ilinde hane halkı fertlerinden birine bağlı olarak verilen göçün oranı %31 iken, alınan göçün oranı %23, iş arama/bulma neden

Anahtar Kelimeler: