Özet:

Geleneksel Türk kentlerindeki kamusal mekânları oluşturan tarihi elemanlar, bu alanları sınırladıkları gibi, bu mekânların ve çevrelerinin oldukları kadar günümüz kentlerin de tanınmaları, öğrenilmeleri ve algılanabilirliklerinde de etkili olmaktadırlar. Çalışmada tarihi kentlerin merkezlerini ve dolayısıyla da kamusal mekânların oluşumunda etkili olan dini yapılar, çarşılar vb. elemanların bulunduğu alanların kentin geneline göre daha iyi korunduğu varsayımından yola çıkılmıştır. Bu bağlamda, araştırmada ele alınan alanın Üç Kümbetler ve çevresi olarak seçilmesinin nedeni, Erzurum kentinin en eski yerleşim alanlarından biri olması, geleneksel kent elemanlarının yoğun olarak bu alanda toplanması, bu elemanların kentin karakteristik özelliklerini en iyi biçimde temsil edebilmeleri ve alanın çevresel ölçekte korumayı gerektirecek kadar büyük bir bölgeden oluşması olarak açıklanabilir. Aru’nun Ulu Camii ve Çifte Minare gibi yapılar bu noktada bulunması ve kenti, ana çıkış yollarına bağlayan kent içi ana arterlerin burada düğümlenmesi nedeniyle birinci derece merkez olarak tanımlaması, bu alanın önemini daha da vurgulamaktadır. Çalışmada, alanı tanımlayan elemanlar; Geleneksel konutlar, sokaklar ve tarihi anıtsal yapılar; kümbet, mezar, türbe, cami ve çeşme olarak üç grupta toplanmış ve gerekli tespitler imar planına işaretlenerek, elde edilen bilgiler alanın hali hazır haritasından yararlanarak daha ayrıntılı vaziyet planı oluşturulmuştur. Çalışmada temsil edici özellik taşıyan ve günümüzde kullanılmaya devam eden toplam 12 geleneksel konuta yer verilmiştir. Konutlar gerek plan (mekân organizasyonu açısından) ve gerekse görünüşler (cephe elemanları) açılarında analiz edilmiş ve tipolojileri yapılarak, yoruma gidilmiştir. 2. aşamada ise seçilen bu alanın üç boyutlu modellemesi yapılarak tarihi yapıların ve elemanların gerçeğe yakın, mevcut diğer yapıların ise kütle bazında modellemeleri yerleştirilmiştir. Elde edilen bilgiler bilgisayar ortamına aktarılarak analiz matrisleri oluşturulmuştur. Bu matrislerden elde edilen bilgilerden ağırlıklı tablolar meydana getirilmiş ve tipolojiler elde edilerek, bu elemanların Erzurum Kenti Üç Kümbetler ve çevresindeki kamusal alanların oluşumundaki etkileri ortaya konmuştur. Elde edilen sonuçlar genel başlıklar halinde aşağıdaki gibi sıralanabilir: Geleneksel Türk kentlerinin aksine, modernist dönem yapıları birbirinden bağımsız mekânlar sunarlar. Oysa geleneksel kent dokusunda çeşitli katmanlar ve bileşenler içinde ele aldığımız kentsel mekân, kentsel yaşamın somutlaştığı yerlerdir ve kent imgesinin oluşumunda büyük bir etkiye sahiptir. Bu sokaklara kimlik kazandıran birçok görsel faktörler olabilir; ölçek, oran, ritim…vb. Bu faktörler çeşitli biçimlerde bu mekânların tasarımında kullanılabilirler. Tarihi ve geleneksel çevreler, iklimsel, kültürel ve toplumsal etkenlerle oluşan mimari biçimlerin, kuşaktan kuşağa çok az değişikliklerle aktarılması sonucu oluşmaktadır. Uzun süreler kullanılan ve değişmeyen bu biçimler, mimarlıkta tasarımcının biçimlendirme etkinliğini yönlendiren önemli bilgi kaynaklarıdır. Bu bağlamda, elde edilen analiz sonuçlarının bölgedeki yeni yapılaşmalar açısından veri oluşturabileceği düşünülmektedir. İncelenen alandaki tarihi eserlerin konutlar dışında, dini /anıtsal yapılar ağırlıklı olmasından dolayı bu alanın kentin geneline göre daha iyi korunduğu saptanan en önemli sonuçtur. Alanda yer alan konut örneklerinin çoğunluğunun sahip olduğu ailenin adıyla tanınıyor ve biliniyor olması, konut-kimlik kavramının geleneksel konutlardaki hakimiyetini yani konutun aile ile özdeşleştirilmesini ortaya koymaktadır; sahiplenme, hakim olma vb. gibi kavramlar korumada önemli faktörlerdir. Geleneksel Türk kentlerinde mimaride konutla başlayan bu kavramlar ve dolayısıyla koruma bilinci, sokaklar, mahalleler ve bölgelerden başlayarak kent bütününe doğru yayılırlar. Kentin merkezi konumundaki bu alanda saptanan özellikler kent kullanıcılarının konut özelinde mahremiyet,

Anahtar Kelimeler: