Özet:

Batılılaşma hedefine paralel olarak İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ni imzalayan Türkiye’de, insan hakları farklı çevreler tarafından değişik biçimlerde anlaşılmıştır/yorumlanmıştır. Tek parti dönemi ve çok partili dönemin ilk yıllarında modern insan hakları anlayışını ciddiye alıp üzerinde düşünen örneklerinden biri de Hasan Ali Yücel olmuştur. Milli Eğitim Bakanlığı sırasında özellikle “yeni yurttaşın inşası”na yönelik çalışmalarıyla ön plana çıkan Yücel, çeşitli kitap ve makalelerinde insan haklarıyla bağlantılı fikirlerini ortaya koymuştur. Daha önce yapılan çalışmalar Yücel’in Türk hümanizmasına katkısı ve düşüncelerindeki hümanist vurguya çeşitli şekillerde dikkat çekse de, çok sınırlı sayıda çalışma onun Türkiye’de insan hakları düşüncesi açısından bulunduğu yeri ve/veya buna ilişkin yaklaşımını incelemiştir. Bu makale, Yücel’in 1950-1960 yılları arasında Ulus ve Cumhuriyet gazetelerinde yazdığı köşeyazılarının bir derlemesi olan ve hürriyet fikrini işlemiş Hürriyet Gene Hürriyet (Cilt 1) (1960) içindeki çeşitli yazıları ve İyi Vatandaş İyi İnsan (1956/2011) isimli kitaplarını incelemek suretiyle Hasan Ali Yücel’in insan hakları düşüncesinin temel yönlerini ortaya çıkararak alana katkı sağlamayı hedeflemektedir. Çalışmada, Osmanlı’nın son dönemleri, erken Cumhuriyet dönemi ve çok partili sisteme geçilen ilk yılların toplumsal-siyasal-düşünsel bağlamı içinde ve Yücel’in özgeçmişi dikkate alınarak, özellikle “vatandaşlık”, “devlet”, “millet”, “hürriyet” ve “eşitlik” temaları ekseninde metin çözümlemesi yapılmıştır. Sonuç olarak, makale, Yücel’in insan haklarına yönelik daha çok hümanist bir yaklaşıma sahip olduğunu ileri sürmektedir. Ayrıca, Bora vd.’nin (2002) de belirttiği gibi, insan haklarına ilişkin yaşadığı dönemde kabul edilmiş belgeleri erken bir dönemde benimsemiş ve insan haklarını, ülkenin Batılılaşması ve medeni toplulukların içine girmesi için gerekli görmüştür. Yücel’in yazılarında/düşüncelerinde açığa çıkan siyasal devletçilik, milliyetçilik ve vesayetçilik kadar sahip olduğu ideal yurttaşlık tasarımı insan hakları anlayışını sınırlandırmıştır. Görüşleri tek parti döneminde CHP’nin Batıcı kanadında yer alanların yaklaşımlarından bazılarını yansıtsa da, bunlar günümüzde farklı siyasal ideolojilerin insan haklarına bakışında belirli biçimlerde kendini göstermektedir. Dolayısıyla, Hasan Ali Yücel’in haklara nasıl yaklaştığını incelemek, Türkiye’de insan hakları konusunda yapılan güncel tartışmaları anlamak için de bir anahtar sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: