Özet:

Hisbe ve/veya ahkâmu’s-sûk literatürü, iktisat çalışmalarında gözden kaçırılmaması gereken kaynaklar arasında yer almaktadır. Bu alanda yayınlanmış eserler doğrudan sosyal ve iktisadî hayatla ilgili düzenlemeleri konu almaktadır. Hisbe kaynakları, İslam kentlerinin kültürel ve sosyal ilişkileri, ekonomik koşulları, pazarı, alım-satım işlerinin yönetimi ve devletin piyasaları düzenlemesiyle ilgili konularda zengin içeriğe sahiptir. Bu eserler iki grupta incelenebilirler. Birinci grup esreler, bir İslam kentinde piyasanın nasıl olması gerektiğini açıklayan teorik çalışmalardır. İkinci grup ise doğrudan pratiği, uygulamada ortaya çıkan problemlere sunulan çözümleri ele almaktadırlar. Her iki gruba giren hisbe eserleri de İslamî bir sistem içerisinde piyasanın nasıl olması gerektiğini ortaya koymakta, teorik ve pratik öneriler sunmaktadır. Tüm bu öneriler, toplumsal sistemin genel dengesinin kurulması amacına hizmet etmektedir. Herhangi bir sebepten ötürü dengenin bozulması, toplumsal sistemin karmaşaya sürüklenmesine, gruplar arası çatışmalara ve parçalanmaya sebep olacağından, siyasî, sosyal ve iktisadî alanlarda tüm toplum gruplarının ihtiyaçlarını gözeten etkin bir yapı kurulması amaçlanmaktadır. Hisbe eserlerinde dinî, sosyal ve iktisadî alana ilişkin konular yer almaktadır. Satıcı ve alıcılar arasındaki ilişkileri düzenleyici, devletin piyasa içerisindeki yerini belirleyici ve piyasanın düzenini koruyucu hükümler içermektedirler. Bu çalışmada, hisbe alanında yazılmış ilk müstakil eser kabul edilen Yahya b. Ömer el-Endülüsî’nin Ahkâmu’s-Sûk adlı kitabı incelenmiştir. Eser, yazara sorulan sorulara verilen fetvalardan oluşmaktadır. Kitabın incelenmesinde tüm ayrıntılara girmek yerine iktisat biliminin belli başlı konularının çerçevesine sokulabilecek pazar yapısı, devlet-piyasa ilişkileri ve fiyat oluşumu gibi konuların ele alınması tercih edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: