Özet:

Bu makalede, son yıllarda özellikle Türkiye Türkçesi sözlü dilinde dikkati çeken bir sözdizimsel kullanım üzerinde durulacaktır. İlk aşamada dil kullanıcılarına “anlatım bozukluğu ve dilbilgisi hatası” gibi gelen, bazı dil araştırmacılarının ise dilbilgisel olmayan bir yapı olarak değerlendirebilecekleri bu kullanımda, olumlu yüklemlerden sonra pekiştirme ve anlatımı güçlendirme işlevli olarak ki sözcüğü getirilmektedir: geldi ki, iyiyim ki, alacaklar ki, gel ki vb. Bu tür biçimbirimler gerek dilbilgisi gerekse dilbilim çalışmalarında genel olarak “parçacık, klitik, söylem işaretleyicisi, tekit edatı, ek-edat, kuvvetlendirme edatı, pekiştirme edatı, pekiştirme enklitiği” olarak adlandırılmaktadır. Çünkü bu dizimde ki artık sözcük sınıfı bakımından bağlaç olmaktan çıkmış, ki bağlacı ile eşsesli bir görünüme ulaşmıştır. Ancak ki biçimbirimi bu pekiştirme işlevini ancak bir sözdizimsel birliktelikle kazanmaktadır. Başka bir deyişle, ki kendisinden önceki bir birimle bir söz öbeği kurmaktadır. Bazı araştırmacılar, dilbilgisi alanında henüz üzerinde pek durulmayan bu ve benzeri öbeklere, “kuvvetlendirme öbeği” adını vermektedir. Buna göre, geleneksel sözdizimi çalışmaları bakımından bu işlevdeki ki’lerin “cümle dışı unsur / bağımsız tümleç” olarak değerlendirilmesi de doğru değildir. Bu sözdizimsel yapı, her ne kadar Türkiye Türkçesinin yeni bir oluşumu gibi görünse de, bizi Türkçenin köken olarak da Türkçe kabul edilen eski bir pekiştirme sözü olan erki sözcüğüne götürmektedir. Ancak eski dönemlerle organik bir bağı söz konusu olmasa bile, dilin üretici ve dinamik yapısı düşünüldüğünde bu kullanımın bir “anlatım bozukluğu” olarak değerlendirilmemesi gerekmektedir. Pekiştirme ki’sinin bu kullanım özelliği bugün genel olarak Türkiye Türkçesi sözlü dilinde izlenebilmektedir.

Anahtar Kelimeler: