Özet:

Edebiyatımızda manzum sözlükler 13. asırdan itibaren, Arap ve Fars edebiyatlarındaki benzer örneklerden yola çıkılarak oluşturulmuştur. 13. yüzyıldan günümüze kadar Anadolu’da 30 ila 50 arasında manzum sözlük kaleme alındığı sanılmaktadır. Bu sözlüklerin çoğu, Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe veya Arapça-Farsça-Türkçe olmak üzere iki ya da üç dillidir. 19. asırdan itibaren edebiyatımızda Fransızca-Türkçe, Rumca-Türkçe ve Ermenice-Türkçe gibi farklı dillerde yazılan manzum sözlüklere de rastlanır. Çalışmamıza konu olan Erzurum Lehçesi Lügati’nin müellifi Abdî Bey, devrinin önemli şair, bürokrat ve düşünürlerindendir. Erzurum yöresinden bizzat derleyerek kaleme aldığını düşündüğümüz manzum lügati, 148 beyit ve altı bölümden müteşekkil 365 söz varlığı içeren bir eserdir. Bu eser, kaside/gazel ve mesnevî nazım şekillerinden ibaret altı bölümden oluşur. Geleneksel manzum sözlüklerde yer alan bölümlendirme ve kimi şekil özelliklerini taşımaz. Abdî’nin manzum Erzurum Lehçesi Lügati, Anadolu’da yazılan ilk manzum ağız sözlüğü örneği olmasa da edebiyatımızdaki ilk müstakil yani başka eserler içinde yer almayan manzum ağız sözlüğüdür. Çünkü 18. asırda Şermî Mehmed’in başka eserlerinden bağımsız olmayan Aydın Lügati adlı bir manzumesi vardır. Abdî’nin lügati, geleneğin aksine Türkçeden Türkçeye manzum sözlük olması, muhtevasının belirli bir bölge ağzındaki söz varlığına dayanması, Erzurum yöresindeki yüz yıllık ağız özellikleri değişimini göstermesi ve kimi unutulmuş söz varlıkları için tek kaynak olması bakımlarından önem taşır.

Anahtar Kelimeler: