Özet:

İbnu‘l-Mu‘tez, ilim ve edebiyat açısından Abbasîlerin en parlak dönemine denk gelen 861 senesinde Sâmerra’daki hilafet sarayında dünyaya gelmiştir. Ailesinin özellikle de Kabîha isimli babaannesinin sunduğu imkânlar sayesinde; el-Muberrid, Ebu’l-‘Abbâs Sa‘leb, Ebû ‘Alî el-Anezî ve tarihçi Belazurî gibi dönemin ve İslam tarihinin en seçkin âlimlerinden ilim tahsil ederek dil, tarih, ahbâr, edebiyat, şiir, kelam, astronomi fıkıh ve hadis gibi pek çok alanda derin bir birikime sahip olmuştur. Ayrıca Sâmerra’ya hilafet merkezine gelen bedevilerden ve Kûfe’nin önde gelen âlimlerinden biri olan Sa‘ûdâ’ isimli hocasından nadir kullanılan lügat ve deyimlerle, atasözleri ve özlü sözleri öğrenmeye çalışmıştır. Böylece hem eskilerin hem de yenilerin kültüründen istifade eden İbnu‘l-Mu‘tez, başına bir takım felaketler gelmesine rağmen dil ve beyan ustaları sayesinde kendinden önce kimseye nasip olmayan bir düşünce ve kültür hazinesi derlemeyi başarmış, şiir ve edebiyat alanında otorite haline gelmiştir. Öte yandan Câhiliye döneminden beri çöl ile ilgili eski konuları işlemeyi sürdüren şairler, Abbâsîler dönemiyle birlikte klasik çöl konularının dışına çıkarak, bahçeleri, çiçekleri, ağaçları vs. maddi-manevi her şeyi tasvir etmeye başlamışlar, tasvir şiirine bir takım yenilikler ve özellikler getirmişlerdir. Bunun sonucunda tasvir, yenilenen ve büyük oranda alanı genişleyen temalardan biri haline gelmiştir. Şüphesiz tasvir şiirinin gelişmesinde, geniş ufuklu olması ve şiirdeki yaratıcılığından dolayı dönemindeki en iyi şair olduğu ifade edilen İbnu’l-Mu‘tez’in büyük etkisi olmuştur. Şair, diğer temaları da işlemekle birlikte, tabiat tasvirleriyle ilgili şiirleri; sanat, doğallık ve lafızlarının hoş ve akıcı olması bakımından Arap şiirinin en harika şiirlerinden kabul edilmektedir. O, tasvirlerinde eşsiz teşbihler, yaratıcı biçimler ve parlak süslemeler kullanmıştır. Ayrıca devlet işleri ve siyasete karışmadan yıllarını şiir, edebiyat ve kültürel hayata adayan İbnu‘l-Mu‘tez, başta şiir ve edebiyat olmak üzere mükemmel eserler telif etmiştir. Bu eserlerinden en önemlisi; ilk defa bedi sanatlarını titiz ve bilimsel olarak ortaya koyduğu Kitâbu’l-Bedî‘ isimli eseridir.

Anahtar Kelimeler: