Özet:

Homer, Dante, Nizami, Sa’dî, Şekspir, Balzak, Tolstoy ve Tagor gibi büyük sanatçılarla aynı ayarda görülen, Türk Dünyasınınönemli ortak şahsiyetlerinden olan Ali Şir Nevaî, Türk dilinin ve edebiyatının gelişmesinde önemli katkıları olmuş büyük bir ediptir. Timurlular zamanında Orta Asya’da gelişen Çağatay Edebiyatı’nınbüyük şahsiyeti Ali Şir Nevaî (1441- 1501); XVI. ve XVII. yüzyıllarda Azerbaycan şiirini önemli bir şekilde etkilemiştir. Şairin dilinin, o zamanlarda birçok Türk halkı tarafından kolaylıkla anlaşılabilmesi ve şiirlerindeki insan severlik, derin anlam, yüksek sanat örneği onun eserlerinin geniş bir coğrafyada – tüm Türkistan’ın yanı sıra Azerbaycan, İran, Türkiye ve Hindistan’da – yayılmasına neden olmuştur. Ali Şir Nevaî’nin şiirlerinde kullandığı konu ve gayeden etkilenerek Azerbaycan’da XV-XVII. yüzyıllarda, Kişverî, Fuzulî, Sadık Bey Sadıkî, Muhammed Âmanî, Şah İsmail Hataî, Rahmetî Tebrizî, Saib Tebrizî, Alican Kövsî Tebrizî, Zafer Murtazakulu Han Şamlı, Vahidi Kazvinî gibi Azerbaycanlı sanatçılar O’nun şiirlerine nazire gazeller, muhammes ve tezkireler yazmışlardır. Şâh I. Abbâs’ın kitâbdârlığını yürütmesinin yanı sıra ressam ve şâirliğiyle tanınan Sâdık Bey Afşar, Türk Edebiyatında da iyi bilinen; Ali Şir Nevaî’nin Çağatay Türkçesi ile yazılmış şâirler tezkiresi “Mecâlisü’nNefâis” etkisi altında yazılan “Mecmau’l-Havas”ın yazarıdır. “Sadıkî” mahlasıyla, Farsça ile Türkçenin farklı edebî şivelerinde manzum örnekler veren şâir, Türkçe şiirlerini, külliyatındaki şâirler tezkiresinden hemen sonra “Kasâyid ü Gazeliyyat-ı Türkî” başlığı altında toplamıştır. Sâdıkî, Türkçenin Osmanlı, Azerî ve Çağatay edebî şivelerinde ürünler vermiştir. Çağatay Türkçesiyle yazdığı şiirlerinde hem Çağatay hem de Azerî Türkçesi özellikleri görülmektedir. Sadıkî’nin eserlerinin Tebriz Devlet Kütüphanesinde bulunan külliyatında “Zübdetü’l-kelâm”, “Mesnevi” (“Fetihname-i Abbas Nâmdâr”), “Mâkâlât u Hikâyât”, “Mesnevi-i Sa’d u Sa’id”, “Dîvân-ı Gazeliyyât-ı Pârsîy u Türkî”, “Mecmau’l-Havas”, “Manzume-i Kanun us-suverî Nakkaşî”, “Mecmû’a-i Munşe’at u Mekâtibât”, “Tezkiretü’ş-şuarâ”, “Haziyyât” gibi eserler mevcuttur. Bu makalede gazel sanatına ait gelenek, edebî etkileşim ve edebî yenilik gibi meseleler Ali Şir Nevaî’nin “Bedâyiü’l-Bidâye” ve Sadık Bey Afşar Sadıkî’nin “Şiirler” adlı divanlarındaki ‘Bolmasun’ redifli gazelleri örneğinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: