Özet:

Sarf, Arap gramerinde Basra nahiv ekolünün ilk temsilcilerinden Halil b. Ahmed’e kadar nahiv ilminin bir alt başlığı olarak incelenmekteydi. Onun öğrencisi Sîbeveyhi de kendisinden sonraki aynı içerikli çalışmaların temel kaynağı konumundaki eşsiz eseri el-Kitab’ta bu metodu sürdürmüştür. Ancak Hicrî III. asırdan sonra yaşayan Basra nahiv ekolünden Mazinî bu konuda farklı bir yaklaşım sergileyerek sarf (morfoloji) ile nahv (sentaks) arasında bir ayırıma gitmiştir. Mazini’nin farklı bir tavır takınmasındaki temel hareket noktalarından birisi de Ahfeş’in hocası Sîbeveyhi’ye muhalefetleri ve bunun Kûfe ekolüne yansımaları olmuştur. Kûfe ekolünün temelleri gerçek manada Kisâî tarafından atıldı. Bu ekole mensup nahivcilerin yazdığı eserlerinönemlisi Kisâî’nin talebesi Ferrâ’nın yazdığı el-Hudûd adlı eseridir. Basra’lı dil âlimi Zeccâc’ın ilim halkasına uzun süre devam edip, üzerine 120’den fazla şerh yazılan el-Cümelü’l-Kübrâ’nın musannifi Zeccâcî ve Sarf ilminin mimarı olarak bilinen İbn Cinnî Bağdat dil ekolününönemli temsilcileri arasında zikredilir. Doğu nahvini Batıya(Endülüs) taşıyan ve bazı konularda doğu nahivcilerinin görüşlerini reddederek bağımsız görüşlere sahip olan nahivciler arasında İbn Madâ’yı görüyoruz. Günümüze kadar ulemânın Nahiv tedrisatında ellerinden düşürmediği el-Elfiyye’nin müellifi İbn Mâlik de Endülüs nahiv ekolünün önde gelen sîmâlarındandır. İlklerin Nahvi’ni yeni tasnif ve ilavelerle ele alıp şerheden, el-Kâfiye ve eş-Şâfiye’nin sahibi İbn Hâcib, bu arada İbn Haldûn’un “Sîbeveyhi’den daha üstün nahivci” diye takdim ettiği, Muğni’l-lebîb, Katru’n-nedâ vb. kıymetli eserlerin sahibi İbn Hişâm da Mısır nahiv ekolünün şöhretlerindendir.

Anahtar Kelimeler: