Özet:

Dil, düşünceyi ifade etme, kişilerarası iletişim ve etkileşim kurma aracıdır. Dil ̧ aynı zamanda kullanımı aracılığıyla bir eylem yerine getirmesi nedeniyle de bir güç ve denetim aracıdır. Dilin tüm bu amaçlarla kullanımı söylem olarak adlandırılmaktadır ve söylem toplumu, dünyayı, katılımcıları, iletişimi ve iletişimin amacını; dolayısıyla bağlamı biçimlendirmekte ve bunlar tarafından biçimlendirilmektedir. Söylem Çözümlemesi, farklı iletişim bağlamlarındaki metinleri incelemekte ve bu metinlerdeki ortak noktaları saptayarak metin oluşturma ve etkileşim biçimlerini ortaya koymayı hedeflemektedir. Eleştirel Söylem Çözümlemesi, dilin denetleyici ve denetlenme özelliğine odaklanarak söyleme eleştirel olarak yaklaşmaktadır. Düşünceler, tutumlar ve değerler bütünü olarak betimlenen ideolojilerin metinlerde dilsel olarak nasıl kodlandığını toplumsal sorunlardan yola çıkarak çözümlemekte ve bu baskın ideolojileri değiştirmenin yollarını aramaktadır. Söylemin ve onun eleştirel olarak incelenmesinin, dil kullanımının çeşitli bağlamlarda incelenmesi açısından öneme sahip olmasına karşın Türkçe alanyazında bu iki alanın birlikte ele alındığı ve karşılaştırıldığı kapsamlı, açıklayıcı nitelikte bir çalışmanın eksikliği nedeniyle, bu çalışmada günümüzde farklı disiplinlerde de kullanılan Söylem Çözümlemesi ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi alanlarına ilişkin dilbilimsel bir bakış açısı sunulmakta ve bu konularda yapılacak çalışmalara bir kaynak sunma amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada ilk olarak söylem kavramının tanımına ve kapsamına yönelik bilgiler sunulmakta; ikinci olarak Söylem Çözümlemesi’nin ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi’nin inceleme alanlarından ve nesnelerinden söz edilmekte; son olarak ise Eleştirel Söylem Çözümlemesi’ndeki çeşitli yaklaşımlara yer verilmektedir. 

Anahtar Kelimeler: