Özet:

Türkiye’de Cumhuriyet’in ilandan sonra siyasal alandaki devrimlere hız verilmesiyle çağdaş bir devlet yapısı oluşturulmak istenmiş, girişilen radikal reformlarla yalnızca idari modernleşme hedeflenmemiş, bunun yanında toplumsal yapının da dönüştürülmesi için önemli adımlar atılmıştır. Ancak, siyasal alanda umulan değişimin kısa sürede elde edilmesinden farklı olarak, Osmanlı’dan devralınan katılaşmış ve geri plana itilmiş insan sermayesini dönüştürmek bilindiği gibi kolay olmamıştır. Her şeyden önce, şehir merkezlerinde toplulaşmış okur-yazar kesimin genel nüfusa göre oldukça düşük bir oranı teşkil etmesi, Cumhuriyet idarecilerinin yüz yüze kaldıkları ciddi bir sorundur. Öte yandan 1928 yılında Latin harflerinin kabulünden sonra vatandaşların eğitilmesi meselesi dönemin temel gündem maddelerinden birini oluşturmuştur. Bilindiği gibi, toplumsal kalkınmanın temel dinamiklerinden biri olan nitelikli insan sermayesinin elde edilmesi için Cumhuriyet’in ilk yıllarında yoğun çabalar sarf edilmiştir. Bu doğrultuda 17 Nisan 1940 tarihinde kabul edilen 3803 sayılı Köy Enstitüleri Kanunu ile okul ve öğretmenden yoksun bölgelere ulaşılmaya çalışılarak taşranın eğitim ihtiyacına cevap verilmeye çalışılmıştır. Köy Enstitüleri ile ilgili genel kabulün aksine bu sistemle yalnızca öğretmen değil, aynı zamanda teknisyen, sağlık personeli ve modern tarım tekniklerinden haberdar eğitimli yeni bir insan profili yetiştirilmeye çalışılmıştır. Köy Enstitüleri’nin 1940’ların sonlarından itibaren, bir dönüşüm sürecine girildiği bilinmekle birlikte, bu enstitülerin Anadolu aydınlanmasının özgün bir örneği olduğu gerçeği göz önünde tutulmalıdır. Nitekim bahse konu olan dönemde Türkiye’de faaliyet gösteren British Council yetkililerinin Londra’daki merkez büroyla yazışmalarına konu olan Köy Enstitüleri özgün ve dikkat çekici ölçüde başarılı bulunmuştur. Dahası, British Council yetkililerinin girişimleriyle Köy Enstitüleri ve İngiltere’de benzer faaliyetler yürüten Young Farmers Club arasında eğitim temelinde işbirliği kurulması için çalışılmıştır. Hatta o dönem için radikal sayılabilecek öğrenci değişim programı gibi uygulamalar için de British Council yetkilileri Köy Enstitüleriyle işbirliği olanağı yaratmaya çalışmışlardır. Bu çalışmada incelenen British Council evrakından yola çıkılarak Cumhuriyet döneminde girişilen reformlar arasında günün şartlarından doğmuş, özgün bir uygulama olan Köy Enstitülerine farklı bir pencereden ışık tutulmaya çalışılmıştır.  

Anahtar Kelimeler: