Özet:

İdil-Ural Tatarları arasında öğretici ve ansiklopedist kimliğiyle tanınan Şemsettin Sami, Rızaettin Fahrettin’e göre, Türk yazarları içinde Rusya Müslümanları arasında bilinirlik açısından Ahmet Mithat Efendi’yle birlikte birinci sırada yer alır. Şemsettin Sami’nin İdil-Ural’dan Türkistan’a kadar geniş bir coğrafyada meşhur olmasının sebebi Kamusu’l-A’lâm’ıdır. Şemsettin Sami’nin yirmi sayı çıkardığı Hafta dergisi İdil-Ural bölgesinde de takip edilir. Şemsettin Sami’nin Tatar basınında yayınlanan ilk eseri, öğretici mahiyetteki Kadınlar adlı kitabı olur. Fatih Kerimi, Şemsettin Sami’nin bu kitabını 1899’da Hatunlar Vezâifi adıyla Orenburg’da Tatarca olarak yayınlar. Yeni Türk edebiyatının ilk romanı kabul edilen Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseri de 1904’te Tatarcaya aktarılır. Muaşaka Yahud Talat Beg ile Fitnat Hanım adıyla Orenburg’da basılan bu ilk Türk romanının, yeni yeni oluşmakta olan yeni Tatar edebiyatı hikâye ve romanlarında bolca görülen kız çocuklarının eğitimi, kızların kendi istekleri dışında ana-babalar tarafından zorla evlendirilmek istenmeleri temasına öncülük ettiği anlaşılmaktadır. Kazan’daki kitapçılarda satılmakta olan Seydi Yahya tiyatrosu,  Fatih Halidi tarafından adaptesi yapılarak 1906’da Zâlim Açlık İspanyalı Seydi Yahya Beyanında adıyla Tatarca olarak yayınlar. Pek çok monografi ve biyografiler kaleme almış olan Rızaettin Fahrettin’in Şemsettin Sami’nin Kamusu’l-A’lâm’ı hakkındaki tespitleri dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler: