Özet:

Türkçede bazı fiil ve fiil şekillerinin anlamsal bilimsel yapılarının onların morfolojik olarak ettirgenleştirilmesine izin vermediği, bunun da farklı ettirgenlik biçimlerinin kullanılmasını gerektirdiği görülür. Bu, morfolojik ettirgenliğin sadece istem artırma kategorisi (valency-decreasing category) olarak ortaya çıkmadığını göstermiştir. Türkçede ettirgenliğin kimi zaman bazı fiil sınıfları söz konusu olduğunda bir istem düzenleme (valency rearrangement) kategorisi olarak göründüğü, şekil bilgisel ettirgenlik biçiminin her fiil sınıfının ettirgenleştirilmesinde başvurulacak bir ifade biçimi olmadığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmada şekil bilgisel ettirgenliğin söz diziminde neden olduğu değişiklikler fiillerin anlam bilimsel yapıları, Türkçe özne seçme hiyerarşisi ve dil bilgisel işlevler hiyerarşisi dikkate alınarak kapsamlı ve bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirilecektir. Ettirgenleştirmeyle sağlanan istem değiştiriminin dil bilgisel hiyerarşinin yanı sıra özne seçme hiyerarşisiyle de örtüştüğü, dil bilgisel ve özne seçme hiyerarşisiyle çatışma olduğunda farklı ettirgenleştirme yollarının kullanıldığı ve morfolojik ettirgenliğin yol açtığı istem değiştiriminin Türkçe söz diziminin sınırlılıklarıyla nasıl kısıtlandığı, Türkçe söz diziminin olasılık ve sınırlılıklarının başka hangi dil bilgisel işlevlerin kullanılmasını gerektirdiği üzerinde durulacaktır. Dil bilgisel işlevler hiyerarşisi ve özne seçme hiyerarşisinin istem değiştirimi üzerindeki etkisi şekil bilgisel ettirgenliğin Türkçede ortaya çıkardığı kimi söz dizimsel ve anlam bilimsel sınırlılıkların ve olasılıkların anlaşılmasını kolaylaştıracaktır.

Anahtar Kelimeler: