Özet:

Arap dilbilimcilerin Kur'ân kıraatlerini nahvî açıdan değerlendirmeye büyük ilgi gösterdiği bilinmektedir. Yaptıkları çalışmalarda kıraatlerin tevcihi, aktarılması ve onlarla ilgili delillerin sunulmasına ağırlık vermişlerdir. Sahih Mütevâtir kıraatlerin tevcihiyle ilgili birçok kitap yazılmış olduğu gibi, Şaz ve mütevâtir olmayan kıraatlerle ilgili kitaplar da kaleme alınmıştır. Bu değerli bilginlerden biri de Burhaneddin İbrâhîm es-Sefâkusî'dir. O, dil bilim alanında büyük bir bilge ve uzmandır. Sahih ve şaz kıraatlerin tevcihi konusunda kitaplar yazmıştır. Bu çalışmaları sayesinde akademik alandaki kariyeri ilerlemiş ve bu alanda ün kazanmıştır. Bu çalışmada, önemli nahiv meseleleri ve kıraatlerin farklı yönlerini içeren es-Sefâkusî'nin "el-Mücîd fî iʿrâbi’l-Ḳurʾâni’l-mecîd" adlı kitabından, özellikle Bakara Sûresi'nin ilk kısmında bulunan Kur'ân kıraatlerinin nahvi yönelimleri incelenecektir. Ayrıca es- Sefâküsî'nin kişiliği, konumu ve dilbilimsel yönlendirmelerdeki çabaları üzerinde de durulacaktır. Ayrıca bu çalışma,kıraatlerin tanıtılması,kıraatteki farklılıkların dilbilimsel ve nahvî açıdan delillendirilmesi noktasında kaynak oluşturmaktadır. Zira kıraat farklılıklarının delillendirilmesi, eski ve modern dilbilimlerinde büyük bir öneme sahip olmakla birlikte araştırmacılara ciddi katkı sunmaktadır. Bu makale, Kur'an kıraatlerinin dilbilimsel kurallarla ne kadar uyumlu olduğunu göstermeyi ve kıraatlerin dilbilimsel açıdan incelenmesine yönelik bir çalışmayı amaçlamaktadır. Hakeza bu çalışma, Sefâkusî'nin Kur'an kıraatlerini nasıl ele aldığına ve dilbilimsel tevcihleri nasıl gerçekleştirdiğine dair bir inceleme sunmakta, sahih ve şaz kıraatleri tespit edip tahlillerini ortaya koymaktadır. Ayrıca, dilbilimcilerin bu kıraatler hakkındaki görüşlerini ve tercihlerini açığa çıkarmaktadır. Ayrıca bu çalışma, dilbilimsel açıdan kıraatlerin incelenmesinin önemine ve etkisine işaret ederek araştırmacıya katkı sağlamaktadır. Sefâkusî'nin “el-Mücîd fî iʿrâbi’l-Ḳurʾâni’l-mecîd”adlı kitabında Kur'ân kıraatlerinin nahvî tevcihleri" konusunu ele alan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle Bakara sûresinin ilk bölümünde uygulamalı çalışma yapılarak Sefâkusî'nin dilbilimsel ve nahvî tevcihlerine dayalı bu çalışmayı gerçekleştirilmiştir. Bu makalede Sefâkusî'nin "el-Mücîd fî iʿrâbi’l-Ḳurʾâni’l-mecîd" kitabında görülen nahvî direktif örneklerine yer verilmekte ve bunlar hakkındaki görüşlerini tanımlama ve analiz etme yöntemi kullanılmaktadır. Yapılan çalışma, Sefâkusî'nin söz konusu kitabındaki nahvî direktiflerini inceleyerek, bir Arap dili âliminin kişiliğini ortaya çıkarmayı ve Bakara Sûresinde yer alan kıraatlerin en önemli nahvi direktiflerini incelemeyi ve buna dair pratik örnekler sunmayı amaçlamaktadır. Makalenin başlangıç bölümünde Kur'an kıraatlerinin nahvî dilbilimsel yönlendirmelerinin tanımına, dilbilimcilerin bu terimi kullanırken kullandıkları önemli eşanlamlara ve ortaya çıkardıkları buluşlara değinilmiştir. Ardından, Sefâkusî'nin Bakara Sûresi'nin ilk kısmında atıfta bulunduğu bazı Kur'ân kıraatleri ve onların dilbilimsel yönlendirmeleri ele alınmıştır. ﴿صُمٌّ بُكمٌ عميٌ فهم لا يَرجعُون﴾ âyetindeki ilk üç kelimenin raf' ve nasb ile okunması, ﴿فلا خوفٌ عليهِم ولا همْ يَحزنُون﴾ âyetindeki خوف kelimesinin farklı üç şekilde okunması ya da ﴿ولا تلبِسُوا الحقَّ بالباطلِ وتكتمُوا الحقّ وأنتُم تَعلمُون﴾ âyetindeki "تكتموا" kelimesindeki nûn'un sabit bırakılması veya düşürülmesi buna örnek gösterilebilir. Makalenin son bölümünde Arap dilbilimcilerin, anlambilimcilerin ve tefsircilerin görüşlerine ve açıklamalarına yer verilecektir. Üç bölümden oluşan bu çalışmada, Kurân, dilbilim, sözlükler, anlambilimi ve tefsir eserleri gibi kaynaklardan yararlanılmıştır. Araştırmada, dilbilgisel yönlendirmenin temelinin, i'rab durumlarının (raf', nasb, cezm ve cer) farklılığına, özelliklerine ve bunları etkileyen istidlâl, itiraz ve tefsir gibi faktörlere dayandığı sonucuna varılmıştır. Hakeza, "el-Mücîd fî iʿrâbi’l-Ḳurʾâni’l-mecîd" diğer kitabının, kıraat kitaplarından, dilbilimcilerden, nahiv ve tefsir âlimlerinden alıntılar yaptığı görülmüştür. Birçok dilbilimsel ve nahvî konuyu içermesi bakımından anlam, , irab ve kıraatler noktasında büyük öneme sahip olmuştur. Ayrıca bu çalışma da, Sefâkusî'nin nahvi direktiflerine ilişkin selefleri olan dilbilimci ve nahiv âlimlerinin görüşlerine de yer verdiği, nahvî direktifler açısından kıraatleri inceleyerek tercihler yaptığı, çoğu zaman doğru kıraatleri savunduğu ve bunların tercih nedenlerini açıkladığı sonucuna varılmıştır. Araştırmanın konusu, hedefleri ve sonuçları göz önüne alındığında, nahiv ve sarf alanlarının daha derinlemesine incelenmesi ve Kur'ân kıraatlerinin ardındaki bilimsel sırların açığa çıkarılması için özel bir çaba gösterilmesi gerektiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: