Özet:

Bu araştırma, 909/1504’te dünyaya gelen Şeyh Hüsameddin Ali el-Bitlisî’nin hayatını, yaşadığı çevreyi içermekte, onun felsefe, tasavvuf ve tefsirle ilgili eserlerini ele almaktadır. Bu makalede onun en önemli kitabı olan ve Camiu’t-tenzil ve’t-te’vîl olarak adlandırılan tefsiri üzerinde durulmuştur. Müellif, bu eserde rivayet ve dirayet tefsir yöntemlerini bir arada kullansa da eser, işârî tefsir türünün tipik bir örneğini oluşturur. Eser, felsefe, astronomi, astroloji, matematik, tarih, fıkıh, kelam, filoloji ve Şiî kültürü gibi pek çok konuyla ilgili önemli bilgiler içeren ansiklopedik bir tefsirdir. Onun bu tefsirde takip ettiği rivayet ve dirayet tefsir metodunu araştırdık. Ayetleri, ayetlerle, Hz. Peygamber’in hadisleri ve Sahabe sözleri ve israiliyâtla tefsir etme şeklindeki rivayet yöntemini açıkladık. Onun tefsirinde tasavvuf, felsefe, kelam, fıkıh ve Arap diliyle ilgili görüşleri üzerinde durduk. Bu araştırmada, tarihsel betimleyici bir yöntem izlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: