Özet:

Bu makalede Tanrı’nın varlığının delillerinden en eski delil olan hareket delilini islam düşüncesinin en önemli filozflarından olan İbn Sînâ ve İbn Miskeveyh’i esas alarak inclemeye çalıştık. Ancak hareket delili en eski delil olması hasebiyle öncelikli olarak giriş kısmında Platon ve Aristoteles’in hareket delili ile ilgili düşünclerine yer verdik. Herakleitos'tan Aristoteles’e kadar fiziğin temel konusu hareket ve değişimdir. Filozoflar, fiziksel hareketi, evreni, metafiziksel olarak açıklamalarında kullanmışlardır. Bu bağlamda hem Platon’da hem de Aristeles’te, doğadaki hareketten yola çıkarak bir ilk hareket ettiriciye ulaşılabilir düşüncesi hakimdir. Hareket delili kısaca doğada bir hareket mevcuttur, bu hareket bir hareket ettiriciye muhtaçtır o da başka bir hareket ettiriciye muhtaçtır. Bu hareket zinciri sonsuza kadar devam etmeyeceğine göre bir ilk hareket ettiricinin olması gerektiği düşüncesine dayanmaktadır. Hareket delilini ilk olarak sistemli bir şekilde ele alan Aristoteles, doğada var olan hareketten yola çıkarak bir İlk Hareket Ettirici olması gerektiği düşüncesine fiziksel bir temellendirme yaparak ulaşmaktadır. Hareket delili ile ilgili düşüncelerine yer verdiğimiz İbn Sînâ ve İbn Miskeveyh’in, Aristoteles’ten almış oldukları bu hareket delilini ondan farklı nasıl yorumladıklarını hangi yönleriyle ondan ayrıldıklarını ve hangi yönden onun düşüncelerine benzerliklerini ortaya koymayı amaçlamaktayız. İbn Sînâ da tıpkı diğer konularda olduğu gibi bu konuda da Aristolestes’ten etkilenmiştir. Ancak İbn Sînâ, bu delili Yeni Eflatuncu bir bakış açısıyla kendi sistemi içererisinde yeniden yorumlamıştır. Bu yüzden Aristoteles ile ayrıldığı bazı noktalar olmuştur. İbn Miskeveyh de bu delili Aristoteles’ten alarak yeniden yorumlamıştır. Ancak o, Aristoteles’in düşüncesinin çoğuna sadık kalmıştır. O, bu delili Tanrı’nın varlığının kanıtlanmasında en önemli delil olarak değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler: