Atıf Sayısı
2
Görüntüleme
19
İndirme
7
İslâm dininin kurumlardan biri olan zâviyeler, herhangi bir tarikata mensup dervişlerin, bir şeyhin idaresinde topluca yaşadıkları yapı veya yapı topluluğunu ifade etmektedir. Osmanlı Devleti’nde ilk dönemlerden itibaren zâviye kurmak isteyen şeyh ve dervişlere, mirî topraklarda bir takım muafiyetler verilmek suretiyle destek verilmiştir. Bu nedenle Anadolu’da Osmanlı öncesi dönemlerde kurulmaya başlayan zâviyelerin sayısı Osmanlı döneminde her geçen gün daha da artmıştır. Özel mülkiyetten ziyade, geniş vakıf arazileri üzerinde birer tasavvuf müessesesi olarak kurulan bu zâviyeler, çoğunlukla şehir ve kasaba kenarlarında, yollar üzerinde veya geçit yerlerinde inşa edilmişlerdir. Zâviyeler kuruldukları yerlerde hem halkın manevi ihtiyaçlarını karşılayarak dini, hem de gelip geçen yolculara ücretsiz yiyecek, içecek ve yatacak yer sağlayarak sosyal fonksiyonlar üstlenmişlerdir. Bunun yanı sıra Anadolu ve Balkanlarda Türk-İslam kültürünün yayılmasına, göçebe yaşayan toplulukların yerleşik hayata geçmelerine ve böylece kuruldukları yerlerde yeniiskân alanlarının açılmasına da hizmet etmişlerdir. Bütün bu özellikler dikkate alındığında Osmanlı Devleti’nde zâviyeler; bir taraftan kendilerine özgü idari, yönetim, dini anlayış ve ritüellere sahip sosyal bir kurumu, diğer taraftan devletin en ücra köşelerinde hizmet vermeleri ve böylece Osmanlı idari düzeninin sağlanmasına yardımcı olmaları sebebiyle de sivil bir iktidarı temsil etmişlerdir. Osmanlı Devleti, egemenliğine aldığı şehirlerde kuruluşundan başlayarak Türk-İslâm kültürünü yerleştirmek ve kalıcılığını sağlamak amacıyla zâviye yapımını önemsemiştir. Osmanlı Devleti’nde pek çok müessese gibi zâviyeler de vakıf gelirleriyle faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Vakıflar, meydana getirdikleri sistem sayesinde gelir sağlayan ve elde ettikleri gelirlerle toplum ve devlet yararına çok çeşitli konularda hizmet üreten kurumlardır. Zâviyelerin ihtiyaçlarını karşılamak ve sürdürülen hizmetlerin devamlılığını sağlamak amacıyla çoğunlukla zâviye şeyhleri bazen de devlet yöneticileri tarafından kurulan veya desteklenen vakıflar, bu sosyal ve dini kurumların uzun yıllar varlıklarını sürdürmelerine yardımcı olmuşlardır. Tarihsel süreçte kurulduğu coğrafyadan dolayı birçok medeniyete ev sahipliği yapan Bitlis ve yöresi, 1515 yılında Osmanlı egemenliğine alındıktan sonra belirli zaman aralıklarında tahrir edilmiş ve bu tahrir sonuçları ayrıntılı şekilde mufassal defterlere yazılmıştır. Mufassal tahrir defterlerine Bitlis ve çevresinde bulunan zâviye ve zâviye gelirleri, buralarda görev yapan görevliler ve aldıkları ücretler, zâviye vakıflarının menkul ve gayrimenkulleri ile bunlardan sağlanan yıllık gelirler de ayrıntılı şekilde kaydedilmiştir. Bu çalışmada 1540, 1556 ve 1571 yıllarında düzenlenen dört ayrı tahrir defteri incelenmiş ve bu defterlerde yer alan Bitlis ve yöresi zâviyeleri tespit edilmiş, tespit edilen zâviyelerin günümüze kadar varlığını devam ettirip ettiremedikleri ortaya konulmuştur. Böylece özelde Bitlis şehrinin dini ve sosyo-kültürel tarihinin ortaya çıkmasına genelde de kültür tarihine katkı sunulmaya çalışılmıştır.
As an institution of Islam, zawiyas refer to specify buildings or a group of buildings where dervishes of a sect maintained communal activities under the pious rule of a sheikh. From the earliest times, sheikhs and dervishes who wanted to establish zawiyas were supported by Ottoman Empire via granting certain exemptions in miri (imperial) lands. As a result, the number of zawiyas that began to be established in Anatolia increased in time during the Ottoman era. These lodges, which were built as a Sufi institution on large Waqf lands rather than private properties, were mostly constructed on the outskirts of cities and towns or on roads and passages. On the one hand, zawiyas undertook religious functions by meeting the spiritual needs of local people; on the other hand they took a social role by providing free food, free drink and accommodation to the passengers. In addition, they served to spread Turkish-Islamic culture in Anatolia and Balkans, to facilitate the settling down of nomadic communities, and to open new settlements. Upon a brief consideration of these characteristics, zawiyas in the Ottoman Empire represented a social establishment with their distinctive administration, religious understanding and rituals whereas they constituted a civil power thanks to their service even in the most remote corners of the empire that helped to keep the Ottoman administrative order. Ottoman Empire, after it was founded, attached much importance to the building of zawiyas in conquered cities to establish Turkish-Islamic culture and to ensure its permanence. Like many establishments in the empire, zawiyas continued their activities with the Waqf income. Waqfs were institutions that obtained income thanks to the system they generated and that produced services in a wide diversity of subjects on the benefit of society and the state. They were established or supported mainly by the sheikhs, sometimes by the state governors in order to meet the needs of the lodges and to ensure the continuity of the services while they were helping the survival of these social and religious institutions for long years. Having hosted many civilizations in terms of its strategical geography in the historical process, Bitlis and its neighborhood were registered at certain time intervals after the rule of Ottomans in 1515. The results of this registration were written in detailed registry books, all of which include valuable information about the zawiyas located in and around Bitlis apart from their income, their personnel and the wages as well as Waqf properties of zawiyas whether movable or not, the annual income acquired through them and their means of operation. In this study, zawiyas in and around Bitlis were examined based on four separate cadastral registers which were prepared in 1540, 1556 and 1571 and an explanation was found about whether these zawiyas could exist or not today. Thus, an effort was spared to contribute to the emergence of the religious and socio-cultural history of the Bitlis in particular, and to the cultural history in general.
Alan : Güzel Sanatlar; Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler
Dergi Türü : Ulusal
Makale Detay 
Atıf Yapanlar
Benzer Makaleler
PDF Görüntüle
Dergi Bilgisi
Eseri Dinleyin
Bu Sayfayı Yazdırın
Paylaş
Mendeley
