Özet:

Deyimler, toplumların hayata ve olaylara bakış açısını, düşünce dünyasını yansıtması açısından her dil için önemlidir. En önemli kaynağı söz konusu toplum olan deyimler, aynı zamanda çeviri ögeler olarak da bir dilden başka bir dile yerleşebilmektedir. Bu durum daha çok kültürel açıdan yakın ilişkiler içinde olan topluluklar için geçerlidir. Farklı kültürler arasında ortak veya benzer anlatıma sahip ortak sözlerle kurulan deyimlere de rastlanır. Bu türden deyimlerin ortaya çıkışı çeviri olarak değil farklı toplulukların benzer olayları benzer biçimde tanımlaması olarak açıklanmaktadır. Bu çalışmada bir kültür için son derece önemli bir dil malzemesi olan deyimler ele alınmıştır. Çinceden çevrilen Uygurca metinlerde görülen “agız, “köz” ve “yüz” sözcüklerinin yer aldığı deyimler karşılaştırmalı olarak incelenmiş, Uygurcada “agız”, “köz” ve “yüz” sözcüklerinin yer aldığı deyimlerin Çincedeki durumları ele alınmış çeviriler sırasında bir başka sözün kullanılıp kullanılmadığı araştırılmıştır. Deyimlerin, söz konusu topluluklara ait değerler olduğu düşünüldüğünde, çeviri metinlerdeki deyimlerin tespiti ve çeviri yoluyla mı uyarlama yoluyla mı dile kazandırıldığının ortaya koyulması önemlidir. Zira deyimlerin çevrilmesi işi hiç de kolay değildir. Farklı kültürler söz konusu olduğunda kelime kelime çeviri her zaman istenen anlamı vermeyebilir. Örneğin Türk kültüründe önemli olan ve deyimlerde kullanılan anne (ana), baba vb. akrabalık adları ile at, deve vb. hayvan adlarının her kültürde deyimlerde kullanılma sıklığı aynı değildir. Bu arada sonraki dönemlerde var olan deyim sayısının çokluğuna rağmen Eski Türkçe döneminde hayvan adlarıyla kurulan deyimlerin oldukça az olması dikkate değer bir konudur. Dolayısıyla Türkçede bu sözlerden oluşan deyimlerin bire bir çevirisi Türkçe konuşuru üzerinde yaptığı etkiyi yaratmaz. Bu nedenle çeviri metinlerde deyimlerin incelenmesi önemlidir. Böylelikle çeviri metinlerin kültürü yansıtıp yansıtmadığı konusunda fikir ortaya atmak mümkün olabilecektir. Temel söz varlığının en önemli temsilcilerinden olan organ adları, her dilde olduğu gibi Türkçede de deyim ve atasözlerinin kuruluşunda önemli olmuştur. Geçmişten günümüze özellikle başta bulunan organ adları ile kurumuş deyimlerin sayısı çok fazladır.

Anahtar Kelimeler: