Özet:

MAARİF NAZIRI EMRULLAH EFENDİ VE TUBA AĞACI NAZARİYESİ: EĞİTİM REFORMUNA NEREDEN BAŞLAMALI? II. Meşrutiyet döneminin ilk yıllarında eğitim ıslahatına nereden başlamak gerektiği önemli tartışma konuları arasındaydı. Ülkenin yetişmiş eleman ihtiyacının biran evvel karşılanması gerektiğini düşünenlere göre, işe yükseköğretimden başlanması gerekiyordu. Bununla birlikte sağlam bir ilköğretim teşkilatı kurulmadan yükseköğretimin düzene konulamayacağını ileri sürerek, öncelikle ilköğretim siteminin düzenlenmesi gerektiğini düşünenler vardı. Dönemin önde gelen eğitim teorisyenlerinden Maarif Nazırı Emrullah Efendi, eğitim sistemini cennette bulunduğuna inanılan kökü yukarıda dalları aşağıda bir ağaca (Tuba Ağacı) benzetiyor, eğitim ıslahatına yükseköğretimden başlanılması gerektiğini düşünüyordu. Emrullah Efendinin Tuba Ağacı Nazariyesi olarak bilinen bu yaklaşımına göre, ülkenin ihtiyaçları göz önüne alınarak eğitim ıslahatınayükseköğretimden başlanılmalıydı. Ona göre, öncelikle yüksek okullar açılmalı, üniversite (Darülfünun) ileri bir seviyeye taşınmalıydı. Böylece buralardan yetişenler çoğaldıkça halkın genel eğitimden yararlanması kolaylaşacak, eğitim kitleselleşecekti. Hâlbuki ilköğretimin yaygınlaştırılması ve ıslahı en azından üç kuşağın harcanması demekti. Bunu beklemektense vatansever yükseköğrenimlilerin özverilerini harekete geçirmek ve bunların sayısını hızla artırmak daha kestirme bir yoldu. Ülkenin içinde bulunduğu durum kestirme yolu tutmayı gerektirmekteydi. Emrullah Efendinin bu düşüncesinin destekçileri bulunduğu kadar muhalifleri de vardır.İşin ilginci, II. Meşrutiyet döneminde iki defa Maarif Nazırlığına getirilen Emrullah Efendi, bu nazırlıklarında teorisinin aksine ağırlığı ilköğretime vermiştir. Bu çelişik durumun ortaya çıkmasının sebebi, kamuoyu baskısı ve hükümet politikalarıyla açıklanabileceği gibi, teori ile pratiğin uyuşmamasıyla da açıklanabilir. Anahtar Kelimeler: II. Meşrutiyet Dönemi, Eğitim, Emrullah Efendi, Tuba Ağacı Nazariyesi, Yükseköğretim, İlköğretim.

Anahtar Kelimeler: