Abstract:

Birleşik Krallık’ın kuzeyinde yer alan Manchester, ülkenin önemli şehirlerinden biridir. Manchester’da Manchester Üniversitesi çatısı altında hizmet veren John Rylands Kütüphanesi, İngiliz milyoner John Rylands adına ve anısına, eşi Enriqueta Augustina Rylands tarafından yaptırılmış ve 1900 yılında hizmete açılmıştır. Bugün John Rylands Kütüphanesi dünyanın en büyük yazma eser ve özel koleksiyonlarından birine sahiptir. Neredeyse 5 bin yıl öncesine dayanan kadim koleksiyonlar, yazma eserler; arkeoloji, sanat tarihi, ekonomi, siyaset, politika, edebiyat, hukuk, askerî tarih, coğrafya, dinler tarihi, tıp tarihi, müzik, drama, tiyatro vb alanları ihtiva etmektedir. Arapça, Farsça, Türkçe, Çince, Latince, İngilizce, İbranice, Japonca, Hintçe vb hemen hemen bütün modern ve eski zaman dillerinde yazılmış eserler John Rylands Kütüphanesi’nde saklanmaktadır. Kütüphane bünyesinde 50’den fazla değişik dilde metin olduğu bilinmektedir. Toplam 196 adet Türkçe yazma eser John Rylands Kütüphanesi’nde saklanmaktadır. John Rylands Kütüphanesi Türkçe yazma eserler içinde toplam 12 adet Çağatay Türkçesi (Doğu Türkçesi) ile yazılmış eser vardır. John Rylands Kütüphanesindeki Çağatay/Doğu Türkçesi eserleri arasında Ali Şir Nevâî ve eserleri ile Hindistan sahasında yazılan Çağatayca sözlük ve gramer kitapları başı çekmektedir. John Rylands Kütüphanesi Türkçe yazma eserler içinde sayı olarak %6’lık bir paya sahip olan Çağatayca yazma eserler değişik muhtevalardadır. Edebiyat, dil, gramer, tarih, sözlük vb alanlarda yazılan bu eserler içinde Hoca Ahmed-i Yesevî’den Ali Şir Nevâî’ye Babur Şah’tan Ebulgazi Bahadır Han’a geniş bir müellif yelpazesi mevcuttur. Çağatayca yazmalar içinde dikkat çeken bir başka özellik ise Babur Devleti zamanında Hindistan sahasında yazılan sözlük-gramer eserleridir. Bu çalışmada, John Rylands Kütüphanesindeki Çağatay/Doğu Türkçesi eserleri tavsif ve tasnif edilerek, araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Keywords: