Abstract:

Deyimler, bir dilin söyleyiş gücünü, kavram zenginliğini ortaya koyan sosyal, kültürel, folklorik, felsefi yönü bulunan dil hazineleridir. Her dilde mevcut olan deyimler, lehçeler arası çalışmalar başta olmak üzere; anlam, yapı, sözdizimi gibi hususlarıyla karşılaştırmalı çalışmalara konu olmaktadır. Sözvarlığı dilin en değişken unsurları olmakla birlikte, temel kelimeler grubuna giren kelimelerin bu değişimden en az etkilenen kelimeler olduğu görülür. Temel kelimeler arasında yer alan “göz”, ana temel organ adlarından biridir ve Türkiye Türkçesinde organ adları ile başlayan deyimler arasında ilk üçte yer almaktadır. Bu sebeple “göz” organ adı ile kurulu deyimler, deyimler üzerine yapılan çalışmalarda dikkat çeken konular arasında yer alır. Bu çalışmada Çuvaş Türkçesinde “göz” organ ismiyle kurulmuş deyimler, anlam, yapı ve sözdizimi bakımından incelenmiş, Türkiye Türkçesi ile karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda incelenen deyimler arasında ortaklıklar, benzerlikler bulunduğu gibi birbirinden farklı yapı ve anlamda deyimlerin olduğu da görülmüştür. Çalışmada Çuvaş Türkçesindeki deyimler öncelikle Türkiye Türkçesine harfi harfine aktarılmış, ardından deyimin hangi durumda nasıl bir anlam üstlendiği verilmiştir. Taranan kaynaklarda Türkiye Türkçesindekinden daha az sayıda deyime rastlanmakla birlikte; incelenen deyimler, Çuvaş Türkçesinde göz organ adıyla kurulu deyimlerin anlamsal, yapısal ve sözdizimsel özellikleri hakkında fikir vermektedir.

Keywords: