Abstract:

Türk hukuk tarihinde 1961 Anayasası, dördüncü anayasa olma özelliğine sahiptir. 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi sonucunda ve Millî Birlik Komitesi (MBK) öncülüğünde hazırlanan bu anayasa, temel hak ve hürriyetlere ayrıntılı bir şekilde yer verdiğinden ve özgürlükçü-çoğulcu bir anlayışı yansıttığından Türk demokrasisinin gelişmesine önemli bir katkı sağlamıştır, ancak anayasanın söz konusu hürriyetçi yönü, kabul edilişinden sonraki yıllarda anayasayı eleştirilerin odağı hâline getirmiştir. Özellikle, anayasanın benimsemiş olduğu ideoloji ve bu çerçevede yapılan özgürlükçü uygulamalar, bu uygulamalardan kaynaklanan ve 1960’ların sonları ile 1970’lerin başlarında yaşanan öğrenci ve siyasal şiddet olayları, Süleyman Demirel başta olmak üzere dönemin siyasetçileri ve Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Bu doğrultuda TSK, 12 Mart 1971’de Cumhurbaşkanlığına bir muhtıra vererek meşrû hükûmetin istifasını istemiştir. “12 Mart Muhtırası” olarak da adlandırılan bu olayın etkisiyle Türkiye’deki siyasal yaşam, 27 Mayıs Askerî Darbesi’nden sonra yeniden kesintiye uğramıştır. Muhtıra, Türkiye’deki siyasal hayatı olduğu gibi mevcut hukuksal düzeni de önemli ölçüde etkilemiştir. Bu kapsamda, 1961 Anayasası’nda birtakım değişikliklerin yapılması gündeme gelmiş ve anayasa, muhtıranın etkilerinden kaynaklı olarak 1971 ve 1973 yıllarında değiştirilmiştir. Bu değişiklikler, anayasada yapılan en geniş çaplı düzenleme niteliğine sahip olmuştur. Söz konusu düzenlemelerle anayasanın içeriği kapsamlı bir şekilde değiştirilmiş ve uygulanış biçimi ilk hâline göre önemli ölçüde farklılaşmıştır. Bu da, anayasanın ilk hâlinden farklı bir niteliğe sahip olmasına neden olmuştur. “12 Mart Muhtırası Sonrası 1961 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler Üzerine Bir Değerlendirme” isimli çalışmanın hazırlanmasındaki asıl amaç, 1961 Anayasası’nın hangi süreçten geçilerek kabul edildiğini, 12 Mart Muhtırasının verilmesine hangi siyasal olayların neden olduğunu, muhtıra kapsamında anayasada ne gibi değişikliklerin yapıldığını ve bu değişikliklerin Türk demokrasisinde ne gibi etkiler meydana getirdiğini hukuksal ve tarihsel bir perspektifle ortaya çıkarmaktır. Adı geçen çalışma, telif eserlerden ve süreli yayınlardan yararlanılarak oluşturulmuştur. Ayrıca bu makale, nitel bir çalışma olup, doküman analizi yöntemi kullanılarak hazırlanmıştır.

Keywords: