Abstract:

Eski çağlardan günümüze kadar çok sayıda Türk halkı, çağdaş Rusya topraklarında yaşadı ve yaşamaya da devam etmektedir. Türk dilleri, Rusya'daki en kalabalık dil grubunu temsil etmektedir. Rusya’da Türk dilleri üzerine yapılan ilk bilimsel çalışmalar, XVIII. yüzyılda ortaya çıkmaya başlasa da Türkler ve Ruslar arasındaki ilişkinin tarihi, çok eskilere dayanmaktadır. Başlangıçta Türk-Slav daha sonra da Türk-Rus kültürel bağları, IX. yüzyıla kadar dayandırılmaktadır. Sovyet Türkolog N. Baskakov, Türk-Rus ilişkilerini beş tarihî döneme ayırmaktadır. İlk dönem, Kiev Rus zamanını kapsamaktadır. Slavlar ile Kıpçaklar, Avarlar, Hazarlar ve diğer Türk halkları arasındaki sosyal, siyasî ve kültürel ilişkilerin gelişimi bu dönemde meydana gelmiştir. İkinci dönem, Altın Orda dönemidir. Bu dönemde çok sayıda Türkçe kelimenin Rus diline girmesi ile ticari ilişkiler başladı. Bu dönemde giren Türkçe kelimelerin çoğu, iki halk arasındaki yakın ilişkilere işaret eden gündelik yaşamla ilişkilendirilir. Üçüncü dönem ise Osmanlı İmparatorluğu'nun varlığı boyunca Rus beylikleri ve ardından Rus İmparatorluğu ile olan ilişkilerin diplomatik bir karakter kazandığı dönemdir. Dördüncü dönemde XX. yüzyılda Türk-Rus dil ilişkileri, bu konudaki araştırmaların artmasıyla dört temel alanda incelenmeye başlanmıştır: 1) Eski Rus dilinde Türkçe kökenli kelimeler 2) Çağdaş Rus edebi dilinde Türkçe kökenli kelimeler 3) Rus lehçelerinde Türkçe kökenli kelimeler 4) Diğer Slav dillerinde Türkçe kökenli kelimeler. Beşinci dönemde Rusya'da bugün Çağdaş Türkoloji hâlâ bu doğrultuda araştırmalarını sürdürmektedir. Ülkede akademik Türkçe eğitimi veren kurs, merkez ve araştırma enstitülerinin sayısı giderek artmaktadır. Türk dillerinin ve lehçelerinin fonetik sistemlerinin karşılaştırılması, sözlüklerin derlenmesi, Türk dillerinin tarihi gramerinin karşılaştırılması, Türk dillerinin morfolojisi vb. konular çağdaş Türk araştırmacılarının ana çalışma alanlarını oluşturmaktadır. Bu makalede ilk olarak Türk-Rus ilişkilerinin tarih boyunca oluşumu ve gelişimi incelenmiş, sonrasında Rusya'daki Türkoloji çalışmalarının bu oluşumu nasıl etkilediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca iki ülkedeki kültürel ve bilimsel ilişkilerin hangi dönemlerde birbirlerini nasıl etkilediklerine de yer verilmiştir. Son olarak da Rusya'da ilk Türkoloji kurumlarının ortaya çıkışı Sankt-Petersburg, Moskova ve Kazan üniversitelerindeki Türk dili kürsülerinin kuruluş tarihleri ve ilk temel alanlarının sınıflandırılışı Türkolojinin gelişimine katkıda bulunan Rus Türkologlarının isimleri ve bugünkü Rusya'da Türkolojinin gelişimi hakkında bilgi verilmektedir.

Keywords: